نیم‌قرن پیشرفت علمی دربرابر افول غربی‌ها ۸-

تحلیل شاخص نوآوری جهانی (GII) سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد جمهوری اسلامی ایران هر چند در میان ۱۳۳ کشور جهان در جایگاه ۶۴ قرار گرفته است.

به گزارش خبرنگار علم و فناوری آنا، رصد جایگاه فناوری و نوآوری کشور‌ها باعث میشود که روند تغییرات در طول زمان به درستی شبیه سازی و در مقایسه با دیگر کشور‌ها تحلیل شود. در این راستا، یکی از معتبرترین شاخص‌های جهانی که به ارزیابی و مقایسه وضعیت نوآوری در کشور‌ها پرداخته، شاخص جهانی نوآوری (GII) است که از سوی سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) منتشر میشود.

این شاخص از ۷ رکن اصلی تشکیل شده است. ارکان این شاخص به دو دسته کلی ورودی‌ها و خروجی‌ها تقسیم میشوند. ورودی‌ها شامل عوامل کلیدی مانند ارکان نهادی، پژوهش و سرمایه انسانی، زیرساختها، پیچیدگی بازار و کسبوکار میباشند که نشاندهنده توانمندی‌های یک کشور در انجام فعالیت‌های نوآورانه هستند. از سوی دیگر، خروجی‌ها به نتایج این فعالیت‌ها در حوزه‌های دانش، فناوری و خلاقیت اشاره دارند.

در گزارش WIPO ۲۰۲۴، کشور‌های پیشرو جهانی از جمله سوئیس، سوئد و ایالات متحده آمریکا در بالاترین رتبه‌ها در شاخص‌های مختلف فناوری و نوآوری قرار گرفته اند. به ویژه سوئیس در شاخص‌های خروجی‌های دانش و فناوری و شاخص خروجی‌های خلاق رتبه‌های اول را کسب کرده است. همچنین، کشور‌هایی مانند سنگاپور، کره جنوبی و سوئد در دیگر ارکان مهم مانند موسسات، پژوهش و سرمایه انسانی و پیچیدگی بازار بهترین جایگاه‌ها را داشته اند.

در همین راستا، جایگاه جمهوری اسلامی ایران در گزارش ۲۰۲۴ قابل توجه است. ایران در سال ۲۰۲۴، رتبه ۶۴ جهانی را در شاخص نوآوری به خود اختصاص داده و در بین کشور‌های اسلامی رتبه هفتم را دارد. در این میان، بهترین جایگاه جمهوری اسلامی ایران در شاخص پیچیدگی بازار است که در آن رتبه ۱۷ جهانی و رتبه اول در بین کشور‌های اسلامی را کسب کرده است. در شاخص خروجی‌های دانش و فناوری نیز ایران موفق به کسب رتبه ۴۹ جهانی و رتبه سوم در میان کشور‌های اسلامی شده است.

روند کلی رتبه جمهوری اسلامی ایران در ۱۰ سال اخیر نشان دهنده بهبود عملکرد این کشور در حوزه نوآوری و فناوری است. در این زمینه، رتبه ایران از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲ کاهش پیدا کرد، اما از سال ۲۰۲۲ روند بهبود شروع شده و در سال ۲۰۲۴ نسبت به سال قبل دو پله ارتقا یافته است.

نقاط قوت و ضعف ایران در شاخص‌های فناوری و نوآوری

یکی از نقاط قوت جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۴، در زمینه اثرگذاری دانش است. این شاخص به میزان تبدیل دانش تولیدی به خروجی‌های مفید در اقتصاد و صنعت اشاره دارد و نشاندهنده کیفیت و تأثیر دانش تولیدی در توسعه فناوری و نوآوری است. ایران در این زمینه عملکرد بسیار خوبی داشته است و این موفقیت مرهون ارتباطات بهتر و مؤثرتر بین مراکز علمی و صنعتی، همچنین رشد و توسعه شرکت‌های دانش بنیان و حمایت‌های ملی از پارک‌های علم و فناوری است.

همچنین، در سال ۲۰۲۴ جمهوری اسلامی ایران در شاخص خروجی‌های خلاق نیز بهبود چشمگیری داشته و نسبت به سال ۲۰۲۳، ۹ رتبه بهبود یافته است. این بهبود میتواند نشان‌های از توانمندی‌های جدید کشور در زمینه‌های نوآورانه و خلاقانه باشد.

رصد و ارزیابی وضعیت نوآوری و فناوری در جمهوری اسلامی ایران بهویژه در مقایسه با دیگر کشور‌های اسلامی و جهانی، نشاندهنده پیشرفت‌های قابل توجه و همچنین چالش‌هایی است که هنوز بر سر راه توسعه این حوزه وجود دارند.

 با توجه به جایگاه ایران در شاخص جهانی نوآوری و روند بهبود آن در سال‌های اخیر، میتوان امیدوار بود که با استمرار سیاستگذاری‌های مؤثر و حمایت‌های مستمر از تحقیق و توسعه، بخش‌های علمی و فناوری کشور بتوانند در آیند‌های نزدیک به جایگاه‌های بالاتری دست یابند.

در نهایت، بهبود مستمر در شاخص‌های مختلف نوآوری و فناوری، به ویژه در زمینه‌های اثرگذاری دانش و خروجی‌های خلاق، میتواند جمهوری اسلامی ایران را به یکی از کشور‌های پیشرو در زمینه نوآوری و فناوری در سطح جهانی تبدیل کند و فرصتی مناسب برای ایجاد یک اکوسیستم نوآورانه و رقابتی فراهم آورد.