خبرگزاری آنا- گروه علم و فناوری؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد دنیای غرب در شرایط کنونی با تعیین شاخص‌های مدنظر خود در موضوعات مختلف و ارزیابی جوامع مختلف، در حال اداره دنیا است. این ارزیابی را که توسط برخی مؤسسات علمی به ظاهر غیروابسته پایه‌ریزی شده‌اند می‌توان به عنوان یک فناوری نرم قلمداد کرد که به تعبیر رهبر معظم انقلاب با یک پشتوانه فکری و فرهنگی به دنبال جعل ارزش در تمام دنیا است. 

این موضوع آنگاه قابل توجه‌تر است که ابزار آمار‌های بین‌المللی به عنوان یکی از مهم‌ترین حربه‌های مورد استفاده مخالفان نظام جمهوری اسلامی در شرایط فعلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دشمنان انقلاب اسلامی با هدف ضربه زدن به استحکام جمهوری اسلامی ایران، ضمن طرح شبهه و خدشه در جایگاه فعلی و میزان پیشرفت جمهوری اسلامی ایران به دنبال ایجاد یأس و ناامیدی در میان ملت شریف ایران هستند.

ملاحظه آمار‌های بین‌المللی که گویای پیشرفت جمهوری اسلامی است ضمن اینکه فرصت مناسبی را برای مفاهمه با جهان فراهم می‌کند، اقرار قابل توجهی از دیگران نسبت به توانمندی‌های نظام اسلامی برای اقناع افکار عمومی است.

در روایت‌های گوناگونی که مؤسسات متعددی از وضعیت ایران دارند چند ملاحظه وجود دارد؛

با توجه به اینکه در دوره پهلوی وضعیت کشور به خصوص در شهر‌های کوچک و مناطق محروم چندان مناسب نبوده است، می‌بایست بیش از آنکه به رتبه فعلی ایران در آمار‌ها توجه شود، به نرخ رشد چهل ساله جمهوری اسلامی عنایت داشت. متأسفانه در بسیاری از آمار‌ها این نکته مهم به چشم نمی‌خورد که نرخ رشد جمهوری اسلامی ایران بالاتر از بسیاری از کشور‌های در حال پیشرفت کنونی است. 

اکثریت قابل توجه کشور‌های دنیا جمعیت‌های زیره میلیون نفر دارند که توزیع درآمد و رسیدگی به اوضاع چنین جمعیتی، به مراتب ساده‌تر از جمعیت‌های بالا است. شایسته است جمهوری اسلامی ایران با کشور‌های مشابه خود به لحاظ جمعیتی مقایسه شود که با لحاظ این نکته ایران جزء یک سوم برتر کشور‌های پرجمعیت دنیا است.

آمار‌های بین‌المللی هیچگاه شرایط سیاسی تحمیل شده بر کشور‌ها نظیر جنگ و تحریم و… را مورد توجه قرار نمی‌دهند. جالب است طبق همین آمار‌ها وضعیت کلان اقتصادی ایران در شرایط خطیر چند ساله اخیر همواره بالاتر از حد متوسط بوده است.

برخی شاخص‌های مطرح در آمار‌های بین‌المللی با ارزش‌های بومی اسلامی ایرانی مطابقت ندارد. بنابراین انتظار اینکه جمهوری اسلامی ایران در تمام شاخص‌ها وضعیت خوبی داشته باشد انتظار بجایی نیست

ناهمگونی‌های ارزشی متعدد در شاخص‌گذاری‌های مختلف، مغالطات مختلف آماری در تعیین رتبه‌ها، عملیات روانی و فریب رسانه‌ای در بیان جایگاه‌ها و چندین عامل دیگر ضرورت رجوع به آمار‌های تفصیلی مؤسسات بین‌المللی را بیشتر می‌کند. رجوع به این آمار‌ها نشان می‌دهد در عرصه‌های متعدد، نام ایران در میان بیست کشور برتر دنیا مشاهده می‌شود.  

تعداد این رتبه‌ها و گستره موضوعی آن به حدی متنوع است که ثابت می‌شود در عرصه‌های مختلف مورد نیاز کشور، بخش قابل توجهی از انتظارات برآورده شده است. با این حال به دلیل عدم استفاده صحیح جریان انقلابی از آمار‌های بین‌المللی و نگرانی دشمن از پیشرفت ایران، تمام نقاط قوت ایران در طول این سال‌ها در نزد افکار عمومی به نقاط ضعف تبدیل شده است.

موضوعی که اخیرا مقام معظم رهبری اخیرا به آن تاکید دارند مبنی بر این است که «کار نرم‌افزاری دشمن، فاصله‌انداختن بین واقعیت و تصور افکار عمومی است/امروز کار اساسی و مهم برای دستگاه‌های تبلیغاتی ما، پاره کردن پرده‌ی توهم اقتدار دشمن است؛ نگذارید تبلیغات دشمن بر روی افکار عمومی اثر کند».

فهوای سخنان رهبر انقلاب به نقاط پیشرفت و مزیت‌های ایران اشاره دارد که دلایل زیادی باعث پیشرفت کشور شده است. این پیشرفت ها در حوزه های مختلف علمی، فناوری تولید علم و … نمایان شده است. لذا قصد داریم خط این بخش از سخنان ایشان را طی سلسله گزارش و گفتگوهایی در اکوسیستم فناوری منتشر کنیم تا نظرات اهالی اکوسیستم را مبنی بر دلایل پیشرفت ایرانمان به صورت مستند ذکر کنیم.

گزارش پیشرفت‌های علمی ایران

ایران با تاریخچه‌ای غنی در علم و فرهنگ، در سال‌های اخیر موفق شده است مسیر توسعه علمی و فناوری خود را با شتاب بیشتری ادامه دهد. از دهه 1990 میلادی، کشور با تکیه بر ظرفیت‌های انسانی، زیرساخت‌های پژوهشی و سیاست‌های مؤثر، جایگاه علمی خود را در سطح منطقه و جهان تقویت کرده است. با تأکید بر اقتصاد دانش‌بنیان، ایران توانسته است در حوزه‌های نوظهور فناوری نظیر نانوفناوری، بیوتکنولوژی، علوم مهندسی و هوش مصنوعی پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته باشد.

سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری (STI)

تحول سیاست‌های علمی در ایران را می‌توان در سه موج اصلی دسته‌بندی کرد:

1. موج اول (1990-2000)
این دوره با تمرکز بر گسترش آموزش عالی و افزایش تولیدات علمی آغاز شد. سیاست‌گذاران تلاش کردند زیرساخت‌های پژوهشی و آموزشی کشور را توسعه دهند. نتیجه این تلاش‌ها افزایش چشمگیر تعداد دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و خروجی مقالات علمی بود.

2. موج دوم (2000-2010)
با گسترش فناوری‌های نوظهور نظیر نانوفناوری، این دوره شاهد ایجاد اولین پارک‌های علم و فناوری و تأسیس «ستاد ویژه توسعه فناوری نانو» بود. این گام‌ها به ایران کمک کرد تا به یکی از پیشروترین کشورها در این حوزه تبدیل شود.

3. موج سوم (2015 تاکنون)
در این دوره، سیاست‌های ایران به سمت تقویت اکوسیستم نوآوری و دانش‌بنیان هدایت شد. تصویب قوانینی نظیر «قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان» و «قانون رفع موانع تولید رقابتی» منجر به افزایش تعداد شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان شد.

علاوه بر این، سند چشم‌انداز 2025 و برنامه‌های پنج‌ساله توسعه، چارچوب‌های سیاست‌گذاری ایران در حوزه علم و فناوری را مشخص کرده‌اند.

شاخص‌های جهانی و رتبه ایران در نوآوری

ایران توانسته است با عبور از چالش‌های بین‌المللی، جایگاه خود در شاخص‌های جهانی را ارتقا دهد. یکی از مهم‌ترین این شاخص‌ها، شاخص نوآوری جهانی (GII) است. ایران از رتبه 95 در سال 2011 به رتبه 53 در سال 2022 صعود کرده است. این پیشرفت نشان‌دهنده توسعه زیرساخت‌های علمی، افزایش مقالات علمی و تقویت اکوسیستم نوآوری است.

علاوه بر این، سهم ایران از تولید مقالات علمی جهان از 1.7 درصد در سال 2010 به 2.7 درصد در سال 2020 افزایش یافته است. ایران همچنین در رشته‌های مهندسی، علوم پزشکی و علوم پایه جزو کشورهای پیشرو در منطقه است.

نمودار تعداد مقالات علمی ایران، 2017-2021

اکوسیستم نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان

اکوسیستم نوآوری ایران در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. تعداد پارک‌های علم و فناوری از 33 پارک در سال 2012 به 49 پارک در سال 2021 افزایش یافته است. این پارک‌ها نقش مهمی در ایجاد زیرساخت‌های لازم برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها ایفا می‌کنند.

نمودار رشد پارک‌های علم و فناوری از سال 2012 تا 2021

صندوق نوآوری و شکوفایی یکی از ابزارهای کلیدی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است. این صندوق از سال 2011 تاکنون میلیاردها تومان تسهیلات مالی در اختیار استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان قرار داده است. نمودار زیر توزیع تسهیلات مالی صندوق بر اساس نوع کاربرد را نشان می‌دهد:

نمودار توزیع مالی صندوق نوآوری و شکوفایی بر اساس کاربرد، 2018-2020

علاوه بر این، تعداد شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری و کارخانه‌های نوآوری در سراسر کشور افزایش یافته است. تهران با میزبانی «پارک فناوری پردیس» به‌عنوان سیلیکون ولی ایران شناخته می‌شود.

رشته‌های برتر علمی ایران

ایران در برخی از رشته‌های علمی جایگاه برجسته‌ای در سطح جهانی دارد:

نانوفناوری: ایران با تولید بیش از 11 هزار مقاله در سال 2022، رتبه چهارم جهانی را در این حوزه کسب کرده است.

بیوتکنولوژی: رتبه دهم جهانی ایران در این حوزه نشان‌دهنده پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه داروسازی و زیست‌فناوری است.

علوم مهندسی: ایران در رشته‌های مختلف مهندسی، از جمله مهندسی انرژی و هوافضا، جزو 10 کشور برتر جهان است.

این پیشرفت‌ها نتیجه سرمایه‌گذاری‌های مداوم دولت و بخش خصوصی در پژوهش و توسعه (R&D) است.

اگرچه تحریم‌های بین‌المللی چالش‌های زیادی برای تعاملات علمی و صادرات فناوری‌های پیشرفته ایران ایجاد کرده‌اند، اما این محدودیت‌ها به‌نوعی منجر به تقویت ظرفیت‌های داخلی شده‌اند. دولت ایران با حمایت از پروژه‌های خودکفایی در فناوری‌های کلیدی، توانسته است وابستگی به واردات را کاهش دهد.

فرصت‌های ایران برای پیشرفت علمی عبارت‌اند از:

جمعیت جوان و مستعد با تمرکز بر رشته‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات).

زیرساخت‌های پیشرفته دیجیتال با نفوذ اینترنت بیش از 80 درصد.

سیاست‌های حمایتی دولت در راستای توسعه فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، بلاک‌چین و اینترنت اشیا.

ایران با تکیه بر ظرفیت‌های علمی و انسانی خود، در مسیر تبدیل‌شدن به یکی از مراکز نوآوری جهان قرار دارد. افزایش سرمایه‌گذاری در پژوهش و توسعه، تقویت تعاملات بین‌المللی و توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان از گام‌های کلیدی برای رسیدن به این هدف هستند.

پیشرفت‌های علمی ایران نه‌تنها باعث رشد اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی شده است، بلکه الگویی برای کشورهای منطقه و سایر کشورهای در حال توسعه ارائه می‌دهد. با این حال، تحقق اهداف بلندمدت نیازمند استمرار در سیاست‌گذاری‌های پایدار، بهبود زیرساخت‌ها و تقویت دیپلماسی علمی است.