در چنین شرایطی جامعه با آشفتگی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی خود مواجه شده و به همین دلیل کمتر کسی می‌تواند برای آینده اقتصادی خود تصمیم‌‌گیری کند. بدون تردید وضعیت اقتصاد کشور در شرایط کنونی با پیامدهای اجتماعی مواجه خواهد بود. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی شرایط اقتصادی و پیامد‌های اجتماعی آن با دکتر مجید ابهری آسیب‌شناس و رفتارشناس اجتماعی گفت‌وگو کرده است. ابهری معتقد است: «مردم ایران در سال‌های اخیر با مشکلات و چالش‌های دشوار اقتصادی زندگی کرده‌اند و اگر شرایط امروز بی‌دلیل ادامه داشته باشد نوعی جفا به آنها قلمداد خواهد شد. کسانی که در انتخابات حضور پیدا کردند دنبال تغییر وضعیت سفره مردم بودند و امید داشتند که شرایط تغییر کند، اما تاکنون وضعیت بهبود پیدا نکرده و حتی در مواردی سخت‌تر هم شده است. بنده بارها عنوان کرده‌ام مسئولان اقتصادی دولت نمی‌توانند روی تحمل همیشگی مردم حساب باز کنند و طبیعی است که انتظار دارند مشکلات معیشتی آنها حل و فصل شود. اگر مشکلات و چالش‌های اقتصادی همین طور ادامه داشته باشد احتمال دارد که عواقب اجتماعی داشته باشد. فضای جامعه به واسطه بازار ارز و طلا ملتهب شده و به همین دلیل باید مدیران جامعه تصمیم‌گیری‌های دقیق و صحیحی درباره شرایط موجود داشته باشند تا وضعیت از این سخت‌تر نشود.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*در روزهای اخیر قیمت دلار و طلا به رکوردهای بی‌نظیری در سال‌های اخیر رسیده است. مهم‌ترین پیامدهای اجتماعی این اتفاق چه خواهد بود؟

در افزایش قیمت ارز و طلا عوامل مختلف داخلی و خارجی وجود داشته که هر کدام در به وجود آمدن این شرایط نقش داشته است. به عنوان مثال فشار روی کار آمدن ترامپ در آمریکا و سیاست فشار حداکثری که در پیش گرفته، نقش موثری در این وضعیت داشته است. از سوی دیگر نمی‌توان منکر برخی بی‌تدبیری‌ها و سوءمدیریت‌های داخلی در به وجود آمدن این شرایط شد. شرایط این شائبه را پدید آورده که مسئولان اقتصادی کشور تنها به تماشای وضعیت بازار ارز و طلا نشسته‌اند و تدبیر موثری برای خارج شدن از این شرایط ارائه نمی‌دهند. هنگامی که کسی به عنوان وزیر و مدیر انتخاب می‌شود باید برای همه سناریوهای احتمالی برنامه داشته باشد. قبل از برگزاری انتخابات آمریکا مسئولان مختلف عنوان می‌کردند که ما برای همه شرایط برنامه خواهیم داشت، اما در عمل شاهد برنامه خاصی در موضوع اقتصاد نبوده‌ایم و امروز هیچ برنامه‌ای برای مدیریت بازار ارز و طلا مشاهده نمی‌شود. مردم ایران در سال‌های اخیر با مشکلات و چالش‌های دشوار اقتصادی زندگی کرده‌اند و اگر شرایط امروز بی‌دلیل ادامه داشته باشد نوعی جفا به آنها قلمداد خواهد شد. کسانی که در انتخابات حضور پیدا کردند دنبال تغییر وضعیت سفره مردم بودند و امید داشتند که شرایط تغییر کند، اما تاکنون وضعیت بهبود پیدا نکرده و حتی در مواردی سخت‌تر هم شده است. بنده بارها عنوان کرده‌ام مسئولان اقتصادی دولت نمی‌توانند روی تحمل همیشگی مردم حساب باز کنند و طبیعی است که انتظار دارند مشکلات معیشتی آنها حل و فصل شود. اگر مشکلات و چالش‌های اقتصادی همین طور ادامه داشته باشد احتمال دارد که عواقب اجتماعی داشته باشد. فضای جامعه به واسطه بازار ارز و طلا ملتهب شده و به همین دلیل باید مدیران جامعه تصمیم‌گیری‌های دقیق و صحیحی درباره شرایط موجود داشته باشند تا وضعیت از این سخت‌تر نشود.

*به هر حال پیش‌بینی می‌شد که با حضور ترامپ در کاخ سفید چالش‌های ایران در زمینه اقتصادی و بین‌المللی شدت پیدا کند. چرا برای چنین وضعیتی پیش‌بینی‌های لازم صورت نگرفت؟

مساله این است که در شرایط دشوار و خطیر باید تصمیم‌گیری بر اساس واقعیت‌ها و امکانات باشد و اگر تصمیم اشتباه گرفته شود، نتیجه آن در جامعه انعکاس می‌یابد و مردم متوجه این اشتباه می‌شوند و تردید نیست که تصمیمات اشتباه دلیل مهمی برای تشدید سختی‌ها و بحران‌هاست. برای همه مشخص بود که ترامپ به عنوان یک سیاستمدار غیرقابل پیش‌بینی دنبال ماجراجویی علیه ایران خواهد بود. به همین دلیل لازم است در همه مراحل مواجهه با چنین فردی تصمیم‌گیری‌‌ها دقیق باشد. رژیم صهیونیستی هم در این زمینه به ترامپ کمک می‌کند. به همین دلیل بود که هیچ‌کس به اندازه نتانیاهو از پیروزی ترامپ در انتخابات خوشحال نشد. ترامپ و نتانیاهو و برنامه‌ریزها و کارشناسان اطلاعاتی و امنیتی صهیونیست و آمریکایی مشتاق درک چگونگی معماری تونل‌های پیچیده موجود در باریکه غزه هستند. اینکه چگونه حدود ۲۰۰ نفر زندانی به همراه بیش از ۲۲۰ نفر نگهبان و مراقب و آشپز و همراه در دالان‌های غزه حضور داشتند و تکنولوژی مخوف و پیچیده نهادهای امنیتی اسراییل نتوانستند سرنخی از آنها به‌دست آورند برای آنها عجیب و غیرمنتظره است. قطعا برای مقابله با شرایط بعدی و شناسایی تکنیک‌ها و روش‌های به‌کار گرفته شده برای آمریکا واسراییل ارزش دارد روش‌های حماس و سازمان‌های اطلاعاتی وابسته به آن را شناسایی کرده و در برنامه‌های آتی در مقابله با آنها حرکت کنند. ترامپ و نتانیاهو در یک مشارکت نظامی و اقتصادی و سیاسی تمایل عجیب و عمیق در شناسایی تکنیک‌های معماری و نظامی حماس دارند تا حداقل برای قدم‌های بعدی آنها را شناسایی کنند. آنها هزینه‌های بازسازی و نوسازی غزه را تا دینار آخر از اعراب مثل قطر و عربستان سعودی خواهند گرفت. آرام‌سازی خاورمیانه و آرام‌سازی فلسطینی‌ها در لیست وعده‌های ترامپ قرار داشته اما برنامه او آواره کردن فلسطینی‌ها است و این یعنی بیمه اسراییلی‌ها در قبال مقاومت فلسطین و لبنان برای تضمین سرمایه‌گذاری ترامپ و ‌شریک میلیاردش در جهت افزایش درآمد آنها. اینکه کشورهای اروپایی عموما مخالف سیاست‌های جابه‌جایی فلسطینان بوده و در مقابل ترامپ مقاومت می‌کنند از عاقبت این کار نگران بوده و تمایلی به نگهداری آتش زیر خاکستر ندارند. به همین دلیل من معتقدم ساده اندیشان نباید فریب ژست‌های انسان‌دوستانه کسی مثل ترامپ را خورد و حتما باید به پیوند و مشارکت نتانیاهو و چنین فردی به دیده تردید نگریست.

*با توجه به نزدیک شدن به روزهای پایانی سال و بازار شب عید افزایش لجام گسیخته قیمت‌ها چه پیامدهایی دارد و مسئولان چگونه باید این وضعیت را مدیریت کنند؟

امروز آشفتگی‌های فکری در جامعه بستر ظهور و رشد بخشی از تنش‌های عصبی برای افراد جامعه هستند. بسیاری از ما بدون آنکه ریشه بسیاری از وادادگی‌ها و سرگشتگی‌های عصبی خود و دیگران را بدانیم دچار اضطراب و دلهره‌های ناشناخته می‌شویم. ترس از آینده و نگرانی نسبت به نامشخص بودن اوضاع اقتصادی بدون هیچ دلیل موجهی، مبدأ صدور بخش قابل توجهی از دلمشغولی‌ها و دغدغه‌ها خواهد بود. از نگاه رفتارشناسی اجتماعی برجسته سازی و تکرار بعضی از وقایع و حوادث آزاردهنده یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد و تقویت ترس از آینده است. من معتقدم پزشکیان فرصت خوبی برای تغییر در جامعه دارد که باید به خوبی از این فرصت استفاده کند. اگرچه آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی یک شبه به وجود نیامده و به مرور زمان و با سوءمدیریت‌ها و تصمیمات اشتباه شکل گرفته، اما حرکت در مسیر اصلاح می‌تواند در دولت چهاردهم آغاز شود تا به نتیجه مطلوب نزدیک شود. اتفاقی که باید رخ بدهد مبارزه جدی با فساد در ساحت‌های مختلف است. این در حالی است که تا جامعه اندکی آرامش فکری و عصبی پیدا می‌کند ناگهان امواجی از رخدادها زنجیره‌ای اتفاق می‌افتند.

از نگاه رفتارشناسی اجتماعی برجسته‌سازی و تکرار بعضی وقایع آزاردهنده از اصلی‌ترین عوامل ایجاد و تقویت ترس از آینده است. با این حال من معتقدم پزشکیان فرصت خوبی برای تغییر در جامعه دارد

*این زنجیره اتفاقات بحران‌زا که همواره در جامعه وجود داشته، چگونه قابل کنترل است؟

 دیده شده که هنوز جامعه از شوک یک فساد بزرگ و امواج وابسته به آن آرام نگرفته که فسادی دیگری اتفاق ‌می‌افتاد. چنین مواردی نشان از اهمیت نظارت دارد و لازم است نظارت‌ها در منتهای سختی و بدون ملاحظه باشد. مفاسدی اتفاق افتاده که هر یک برای از کار انداختن نظام مالی و روش‌های قانونی یک جامعه کافی است. سوال این است که از نگاه رفتارشناسی بزهکارانه کجای کار ایراد دارد؟ در پاسخ باید گفت اول، سهولت ارتکاب جرم و پایین بودن سطح مجازات اولین علت در ریشه‌‌یابی فساد و مفاسد کلان است. دوم، پوشش‌های حمایتی از سطوح مختلف اجتماعی مانند سلبریتی‌ها که نوعی از استتار را برای عوامل فساد ایجاد می‌کند. سوم، حضور هسته‌های قدرت در کنار یا بالای این گروه‌ها و یا انتساب گروه‌های مجری به قدرت. چهارم، سهولت قبضه کردن برخی از رسانه‌های مجاز یا حقیقی و مرعوب کردن برخی از لایه‌های اجتماعی در کنار این گونه عوامل، میدان‌داری برخی از افراد مشهور در میادین تبلیغات. از سوی دیگر با یک بررسی نظری و محاسبه سرانگشتی می‌توان نتیجه گرفت که اکثریت غالب جرایم چه در مسیرهای مالی و چه در راستای جنایی ناشی از ضعف تربیت و فقدان مدیریت رفتاری ما انسان‌هاست. همچنین مشکلات اساسی مردم از جایی سرچشمه می‌گیرد که فاصله‌ای بین آنها و مسئولین به وجود می‌آید. انبوهی از وعده‌های تحقق نیافته و بلاتکلیف، گرانی افسارگسیخته و نجومی، تبعیض‌ها مخصوصا در واگذاری مشاغل به افراد کم یا بی‌صلاحیت، اغماض از خطاهای اقتصادی و جغرافیایی ریز و درشت و برخی دیگر از چشم پوشی‌ها از حقوق و امتیازات توسط صاحبان امضاهای طلایی، عواملی هستند که در پاره‌ای از موارد موجب دلخوری لایه‌هایی از مردم گردیده که در بعضی از مواقع پررنگ شدن هجمه‌های فرهنگی و تاریخی درجه را از موارد دلخوری مردم گذرانده و به مرز قهر و بی‌توجهی رسانده‌اند. در مورد آسیب‌های اجتماعی به عنوان یک آسیب‌شناس اجتماعی با ۴۰سال سابقه پژوهش و تلاش در محورهای مختلف و بیش از۶۰ هزار مقاله و سخنرانی، از اعتیاد تا کودکان کار، کارتن خواب‌ها، زنان خیابانی و… را می‌توان در عرض دوسال درمان بخشید. اگر ریخت و پاش‌ها و اختلاس‌ها جمع شده و مدیران کارآمد به میدان بیایند، قبل از پایان دوران اول ریاست آقای پزشکیان آسیب‌ها جمع خواهد شد.