نوروز، جشن کهن ایرانی، همواره با آیین‌ها و سنت‌های متعددی همراه بوده که بسیاری از آن‌ها در گذر زمان کم‌رنگ یا فراموش شده‌اند. این آیین‌ها، علاوه بر نقش فرهنگی و هویتی، تأثیرات عمیقی بر سلامت روان افراد و جامعه داشته‌اند. اما آیا در دنیای مدرن می‌توان این سنت‌ها را بازآفرینی و احیا کرد؟ و آیا چنین احیایی می‌تواند به بهبود سلامت روان کمک کند؟ در این گزارش «سی‌نا»، به بررسی این موضوع پرداخته است.
آیین‌های فراموش‌شده نوروز و تأثیرات آن‌ها
در گذشته، نوروز تنها به لحظه تحویل سال و دیدوبازدید محدود نبود، بلکه آیین‌هایی چون چهارشنبه‌سوری سنتی، قاشق‌زنی و فال کوزه، به تقویت همبستگی اجتماعی، ایجاد شادی‌های جمعی و کاهش استرس کمک می‌کردند.
۱. چهارشنبه‌سوری سنتی
چهارشنبه‌سوری در گذشته تنها به آتش‌بازی خلاصه نمی‌شد، بلکه مجموعه‌ای از آیین‌های گروهی را در بر می‌گرفت که مردم را به تعامل بیشتر و شادی دسته‌جمعی دعوت می‌کرد. پریدن از روی آتش همراه با گفتن جمله معروف “زردی من از تو، سرخی تو از من”، نوعی پالایش روانی بود که افراد را از نگرانی‌های سال گذشته رها می‌کرد. اما امروزه این آیین به استفاده از مواد محترقه خطرناک تغییر یافته و به‌جای کاهش استرس، اضطراب و آسیب‌های جسمی به همراه دارد.
۲. قاشق‌زنی
یکی دیگر از سنت‌های فراموش‌شده، قاشق‌زنی بود که شب چهارشنبه‌سوری برگزار می‌شد. در این رسم، افراد (اغلب کودکان و نوجوانان) با پوشاندن چهره خود، در خانه‌های همسایگان را می‌زدند و با قاشق و کاسه، از صاحب‌خانه خوراکی می‌گرفتند. این آیین نه‌تنها حس همبستگی اجتماعی را تقویت می‌کرد، بلکه فرصتی برای ابراز شادی و شکستن فاصله‌های اجتماعی فراهم می‌آورد.
۳. فال کوزه
در برخی مناطق ایران، یکی از سنت‌های جذاب نوروز، فال کوزه بود. در این مراسم، دختران و پسران جوان نیت می‌کردند و یک شعر یا جمله را از کوزه‌ای که در آن نوشته‌هایی قرار داشت، بیرون می‌آوردند. این رسم که اغلب در جمع‌های خانوادگی و دوستانه برگزار می‌شد، به تقویت امید و شادی کمک می‌کرد و فضای مثبتی را در میان افراد ایجاد می‌کرد.
چرا این آیین‌ها اهمیت داشتند؟
سنت‌های نوروزی تنها آیین‌هایی برای سرگرمی نبودند، بلکه نقش مهمی در سلامت روان داشتند. مشارکت در فعالیت‌های گروهی، ایجاد ارتباط اجتماعی، کاهش استرس و تقویت حس هویت جمعی از مهم‌ترین فواید این آیین‌ها بود. امروزه با افزایش سبک زندگی فردگرایانه، بسیاری از این فرصت‌های ارتباطی کاهش یافته و افراد بیشتر از گذشته دچار احساس تنهایی و انزوا شده‌اند.
قسمت‌هایی از زیبایی‌های تفریحات سنتی نوروز را در زیر می‌توانید مشاهده کنید:
[تصویر: فداری پورنصرت ( Bakhtiyar Ghorbani)]
عملا این متفکران و اندیشمندان نه‌تنها پشت علم پیچیده نیستند، بلکه کهن از روزگار، عمیقان از تاریخ و از همگان آغازگر اندیشه همدلانه هستند.
احیا کردن سنت‌های فراموش‌شده نوروز در دنیای مدرن
اگرچه زندگی مدرن با تغییرات زیادی همراه بوده، اما امکان بازآفرینی سنت‌های گذشته به شیوه‌ای نوین وجود دارد. برای مثال:
• چهارشنبه‌سوری بدون خطر: می‌توان با ترویج روش‌های ایمن و بازگرداندن سنت‌هایی مانند قاشق‌زنی و برپایی جشن‌های محلی، چهارشنبه‌سوری را به یک فرصت برای تعامل اجتماعی تبدیل کرد.
• فال کوزه دیجیتالی: در عصر اینترنت، می‌توان اپلیکیشن‌هایی طراحی کرد که فال کوزه را به شکل آنلاین احیا کنند و افراد را به تعامل مجازی ولی معنادار دعوت نمایند.
• بازگشت به بازی‌های جمعی: برگزاری جشن‌های خانوادگی یا محلی در نوروز، با اجرای بازی‌ها و آیین‌های قدیمی، می‌تواند جایگزین تفریحات انفرادی امروزی شود.
نقش همبستگی اجتماعی و شادی‌های جمعی در سلامت روان
روانشناسان معتقدند که همبستگی اجتماعی یکی از عوامل کلیدی در سلامت روان است. در جامعه‌ای که افراد با یکدیگر تعامل مثبت دارند، سطح اضطراب و افسردگی کاهش می‌یابد. جشن‌های جمعی مانند نوروز، به دلیل ایجاد فضای شادی و تعامل، می‌توانند سطح هورمون‌های شادی‌آور مانند اندورفین و سروتونین را افزایش دهند.
روانشناسان معتقدند که همبستگی اجتماعی یکی از عوامل کلیدی در سلامت روان است. در جامعه‌ای که افراد با یکدیگر تعامل مثبت دارند، سطح اضطراب و افسردگی کاهش می‌یابد.