بحران آب در حوضه آبریز زاینده‌رود، که به علت کاهش بارندگی‌ها و مدیریت نادرست، تشدید شده و تاکنون منجر به تنش‌های اجتماعی در سه استان اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری شده است. این بحران چندین سال است که به قطع آب در یزد و اعتراضات کشاورزان شرق اصفهان دامن زده است. وضعیت بحرانی اکنون نیازمند ورود فوری نهادهای ملی برای مدیریت این وضعیت است.
در سال‌های اخیر، حوضه آبریز زاینده‌رود در_face ملک传奇 محمدحسین لک به دلیل کاهش نزولات جوی و اشتباهات سریالی مدیریتی چندین ساله در وضعیت بحرانی به سر می‌برد. آب کشاورزی، صنعتی و شرب سه استان نیمه خشک کشور، یعنی اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری، از این حوضه آبریز تامین می‌شود. این وضعیت زاینده‌رود به چالش‌های محلی و اجتماعی نیز دامن زده است.
اگر زمان را به حدود چهار سال قبل ببریم، مطالبات کشاورزان شرق اصفهان را به یاد می‌آوریم. مردم شرق اصفهان به همراه خانواده‌هایشان اعتراضات مسالمت‌آمیزی را درخصوص مسئله آب داشتند. اما اکنون باید بگوییم که وضعیت بدتر از سال ۱۴۰۰ است و بیلان منفی آب در سه استان حوضه زاینده‌رود به تنش‌های اجتماعی را نیز افزایش داده است.
عامل بحران زاینده‌رود چیست؟
عواملی متنوعی از نظیر تغییرات اقلیمی، خشکسالی، مدیریت ناکارآمد، انتقال آب بین حوضه‌ای و مهمتر از اینها عدم توجه به آمایش سرزمینی باعث بروز بحران در زاینده‌رود شده است.
در این میان، اقتصاد و معیشت مردم سه استان چهارمحال و بختیاری، یزد و اصفهان در گرو این آب قرار گرفته است. مردم چهارمحال و بختیاری معتقدند که چون در بالادست حوضه آبریز قرار دارند نباید آب به استان اصفهان منتقل شود و تکمیل طرح آبرسانی بن-بروجن باید در دستورکار قرار بگیرد. اصفهانی‌ها نیز از یک سو معتقدند که پروژه‌هایی مانند بن-بروجن بار اضافی بر زاینده‌رود خواهد بود و از سوی دیگر انتقال آب به یزد را چالشی برای کشاورزی استان می‌دانند. مردم یزد نیز به دلیل کمبود حدود ۳۶۰ میلیون متر مکعبی آب در سال آبی جاری نیازمند به انتقال آب از اصفهان هستند.
در این بین اتقاقی که شاهد آن هستیم این است که در چند روز اخیر تعدادی از کشاورزان شرق اصفهان خطوط انتقال آب به یزد را دچار آسیب کردند و انتقال آب به استان یزد با چالش مواجه شده است. این اقدام اوضاع را برای یزدی‌ها بسیار سخت کرده است به طوری که استانداری یزد مدارس، ادارات و دانشگاه‌های این استان را به دلیل قطعی آب برای روز‌های شنبه و یکشنبه تعطیل اعلام کرده است.
ریشه اتفاقات اخیر
چالش آب بین استان‌های مذکور اتفاقی نیست که امروز و دیروز افتاده باشد. بلکه ایجاد این چالش حاصل تصمیمات غلط و توسعه نامتوازن بدون توجه به آمایش سرزمینی است.
از دهه ۴۰ توسعه صنایع آب بر در شهر‌های کم آب این چالش را ایجاد کرد. بعد‌ها نیز به جای انتقال صنایع به دریا‌ها و توسعه دریامحور، این روند اشتباه ادامه پیدا کرد. به طوری که دولت‌های مختلف و نمایندگان مجلس افتتاح یا توسعه طرح‌های صنعتی را افتخار خویش تلقی می‌کردند. در صورتی که آب مورد نیاز برای این صنایع در نظر گرفته نشده بود. حتی طرح‌هایی با هزینه‌های هنگفت مانند طرح انتقال آب از دریا نیز نتوانسته است مشکلات را حل کند. کما اینکه بهره برداری از این طرح‌ها نیز ممکن است خود به مشکل جدیدی تبدیل شود و فقط هزینه اضافی بر کشور تحمیل کند.
چه باید کرد؟
آنچه که از اتفاقات اخیر و بررسی بحران آب مشخص است این بحران نتیجه رفتار و سوء مدیریت تاریخی حدود ۷۰ سال گذشته است. که فشار‌های طبیعی نظیر خشکسالی و تغییر اقلیمی و همچنین تعارضات بین استانی به این مسئله دامن زده است. در این میان فقدان یک طرح و برنامه ملی برای مدیریت این بحران مشخص است. به طوری که در یک دولت بین دو استاندار اختلاف نظر جدی وجود دارد. پس نیاز به ورود فوری نهادهای ملی مانند وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت کشور و حتی شخص رئیس جمهور به این مسئله بیش از پیش حس می‌شود.
تغییر رویکرد در زمینه توسعه پایدار به همراه مدیریت تقاضا و تامین پایدار منابع آب برای حل این چالش ضروری است. دولت باید با همکاری همه ذی نفعان و ذی مدخلان به سمت راه حل‌های بلند مدت حرکت کند و نگاه‌های بی طرفانه و مبتنی بر مبانی علمی برای برون رفت از این بحران توسط قوای سه گانه و نهادهای مرتبط در دستورکار قرار گیرد.