روز جهانی زمین، نه تنها یادآور محیط زیست مشترک ما است، بلکه فراخوانی برای بازتعریف ارتباط انسان و طبیعت و اقدامی جمعی برای سیاست‌گذاری هوشمندانه و آینده‌محور است. با شروع سال ۲۰۲۵، این روز در شرایطی گرامی داشته می‌شود که بحران‌های زیست‌محیطی از تغییرات اقلیمی و تنوع زیستی گرفته تا آلودگی، بیابان‌زایی و چالش‌های انرژی، به نقطه هشدار رسیده‌اند و نیازمند پاسخ‌هایی جهانی و هم‌افزا هستند.
در این چارچوب، نشست اخیر وزرای محیط زیست گروه بریکس نقطه عطفی در تقویت دیپلماسی زیست‌محیطی جنوب جهانی است. این تلاش هم‌افزا، تثبیت جایگاه کشورهای در حال توسعه در معادلات اقلیمی را در پیش می‌گیرد. این نشست بر سه محور اصلی استوار بود: تعمیق چندجانبه‌گرایی زیست‌محیطی، توسعه دیپلماسی زیست‌محیطی، و تأکید بر اصل “مسئولیت‌های مشترک، اما متفاوت”. این اصل، انتقال فناوری، تأمین مالی و ارائه پشتیبانی فنی از سوی کشورهای توسعه‌یافته را مشروعیت می‌بخشد.
کشورهای بریکس در سال‌های اخیر ابتکارات متعددی را برای ارتقای حکمرانی زیست‌محیطی به اجرا گذاشته‌اند. از آن جمله‌اند:
– سکوی فناوری‌های زیست‌سازگار بریکس: برای ترویج نوآوری سبز و تبادل فناوری‌های پاک.
– طرح رودخانه‌های پاک: برای بازسازی اکوسیستم‌های آبی و مقابله با آلودگی منابع آب.
– مشارکت زیست‌محیطی شهری بریکس: برای افزایش تاب‌آوری شهرها در برابر تهدیدات اقلیمی و توسعه زیرساخت‌های سبز.
– شبکه جوانان زیست‌محیطی بریکس: برای آموزش و پرورش رهبران زیست‌محیطی آینده.
این اقدامات نشان می‌دهند که عبور از بحران‌های زیست‌محیطی صرفاً با تکیه بر فناوری ممکن نیست، بلکه نیازمند دگرگونی‌های فرهنگی، تغییر سبک زندگی، آموزش گسترده و حضور فعال جوامع محلی در تصمیم‌گیری‌ها است. هر اقدام مؤثر و پایدار باید بر پایه آگاهی عمومی و مشارکت اجتماعی بنا شود.
هم‌راستایی بریکس با اولویت‌های زیست‌محیطی ایران نشان می‌دهد که چالش‌هایی که در بیانیه‌های بریکس برجسته شده‌اند، با شرایط زیست‌محیطی ایران هم‌خوانی بسیاری دارند. از جمله:
– گذار به انرژی‌های پاک: کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، توسعه انرژی‌های تجدید‌پذیر و مقابله با آلودگی هوا.
– مدیریت منابع طبیعی و معدنی: شفافیت قانونی، ارزیابی‌های زیست‌محیطی و مشارکت جوامع محلی در بهره‌برداری از منابع.
– مبارزه با بیابان‌زایی و تخریب سرزمین: استفاده از تجارب موفق جهانی در احیای سرزمین و مدیریت منابع.
– توسعه اقتصاد زیستی: اقتصادی سبز با محوریت فناوری‌های نوین و کاهش ردپای اکولوژیک.
با اینهمه، روز زمین فرصتی برای کنشگری جهانی است. کنفرانس اقلیمی COP30 در برزیل، صحنه‌ای برای هم‌راستاسازی سیاست‌ها و تقویت دیپلماسی کشورهای در حال توسعه است. جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با استفاده از تجارب خود در قالب همکاری‌های بریکس، در این کنفرانس با صدایی منسجم و نقشی مؤثر ظاهر شود. این مشارکت، هم تأمین‌کننده منافع ملی است، و هم زمینه‌ساز انتقال فناوری‌های پاک و جذب سرمایه‌گذاری سبز خواهد بود.
زمین تنها خانه ما است. آینده آن در گرو تصمیم‌هایی است که امروز اتخاذ می‌کنیم. اکنون زمان آن فرا رسیده که با اتکا به ظرفیت‌های ملی، بهره‌گیری هوشمندانه از فرصت‌های بین‌المللی، و تقویت همبستگی اجتماعی، آینده‌ای تاب‌آور، پایدار و عدالت‌محور برای نسل‌های آینده رقم بزنیم.