پس از ظهور وب ۲.۰ در اوایل دهه ۲۰۰۰، کاربران تبدیل به بازیگران فعال در فضای دیجیتال شدند؛ تولید محتوا، تعامل در شبکه‌های اجتماعی، مشارکت در پلتفرم‌های اشتراکی و اقتصاد مبتنی بر کلیک در آن زمان شکل گرفت. این مرحله با رشد انفجاری ابزارهای انتشار آنلاین و گسترش زیرساخت‌های دیجیتال همراه بود و ساختاری پایدار برای تولید و مصرف محتوا پدید آورد.
بر خلاف ساختار قبلی، جهان در آستانه مرحله جدیدی از تکامل وب قرار دارد؛ یک جهان در که هوش مصنوعی و اینترنت بدون کلیک (Zero-Click Internet) در حال بازتعریف قواعد بازی هستند. نه تنها شکل تعامل کاربران با محتوای آنلاین تغییر یافته، بلکه سازوکار تولید، توزیع و ارزش‌گذاری محتوا نیز دگرگون شده است. کاربران دیگر نیازی ندارند برای یافتن پاسخ به منابع اولیه رجوع کنند و پاسخ‌ها توسط مدل‌های زبانی بزرگ یا موتورهای جست‌وجوی بهینه‌شده با هوش مصنوعی به‌صورت فوری و بی‌واسطه ارائه می‌شوند.
اظهارات اخیر متیو پرینس، مدیرعامل شرکت Cloudflare، یکی از بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات امنیتی و زیرساختی در فضای وب، مؤید ظهور بحرانی گسترده است که در آن هوش مصنوعی مدل اقتصادی وب را نابود می‌کند. این هشدار، بازتاب‌دهنده زوال تدریجی سازوکاری است که بیش از ۱۵ سال مبتنی بر پیوند میان محتوا و ترافیک ارجاعی از موتورهای جست‌وجو بوده است. در این مدل، موتورهای جست‌وجو نه‌تنها کاربران را به سمت محتوای تولیدشده هدایت می‌کردند، بلکه از طریق تبلیغات، زنجیره اقتصادی پایداری برای بسیاری از وب‌سایت‌ها فراهم می‌آوردند.
داده‌ها و شواهد موجود نشان می‌دهند که توسعه فناوری هوش مصنوعی بر ساختار اقتصادی وب تأثیر گذاشته و فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌رو برای بازیگران حوزه محتوای دیجیتال را شکل داده است. دراین نوشتار کوتاه، به بررسی تأثیرات گسترده توسعه فناوری هوش مصنوعی بر ساختار اقتصادی وب می‌پردازیم و تصویری روشن از فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌رو برای بازیگران حوزه محتوای دیجیتال ترسیم می‌کنیم.
### تحول مدل اقتصادی وب؛ از اقتصاد مبتنی بر کلیک تا اینترنت بدون کلیک
مدل اقتصادی غالب بر وب طی دهه‌های گذشته، متکی بر تبلیغات مبتنی بر کلیک بوده است. تولیدکنندگان محتوا، اعم از رسانه‌ها، وبلاگ‌نویسان و نهادهای آموزشی با بهینه‌سازی برای موتورهای جست‌وجو (SEO)، تلاش می‌کردند تا کاربران بیشتری جذب کرده و از این طریق درآمدزایی نمایند. موتورهای جست‌وجو نیز به‌عنوان واسط میان نیاز اطلاعاتی کاربر و محتوای وب، نقشی کلیدی در این سازوکار ایفا می‌کردند.
در «اینترنت بدون کلیک»، کاربر پاسخ پرسش خود در صفحه نتایج گوگل را از طریق چت‌بات‌هایی مانند ChatGPT یا Gemini، بدون نیاز به مراجعه به سایت مقصد دریافت می‌کند. امروزه ۷۵ درصد جست‌وجوها در گوگل بدون خروج کاربر از پلتفرم پاسخ داده می‌شود. این روند کاهش چشمگیر ترافیک ارجاعی برای وب‌سایت‌ها را به همراه داشته و درآمد مستقیم آن‌ها را به شکل محسوسی کاهش داده است.
### هوش مصنوعی و بهره‌برداری از محتوا بدون پرداخت هزینه
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها درباره هوش مصنوعی مولد، بهره‌برداری آن از محتوای وب در آموزش مدل‌های زبانی بدون پرداخت هزینه محتوا است. وب‌سایت‌های خبری، بلاگ‌ها، انجمن‌های تخصصی و سایر تولیدکنندگان محتوا در سال‌های اخیر بدون وجود سازوکارهای شفاف یا قراردادهای رسمی، به منابع تغذیه برای مدل‌های هوش مصنوعی بدل شده‌اند. پرینس معتقد است که نتیجه این روند، کاهش انگیزه تولیدکنندگان برای تولید محتوای تازه و باکیفیت خواهد بود.
### بحران رسانه‌های مستقل و تنوع اطلاعاتی
این تهدید به‌ویژه برای رسانه‌های مستقل، وب‌سایت‌های کوچک و منابع بی‌طرف اطلاعاتی بسیار نگران‌کننده است. عدم شفافیت در مورد منشأ داده‌های مورد استفاده در آموزش مدل‌ها، مسئله مالکیت معنوی را نیز بغرنج‌تر از گذشته کرده است. ادامه این روند می‌تواند منجر به همگن‌سازی محتوا، کاهش تنوع دیدگاه‌ها و تقویت انحصار پلتفرم‌های بزرگ بر اطلاعات شود.
### پاسخ صنعت فناوری و چشم‌انداز تنظیم‌گری
برخی بازیگران بزرگ حوزه فناوری همچون OpenAI و گوگل در واکنش به نگرانی‌های مطرح شده، اخیراً اعلام کرده‌اند که در پی همکاری با ناشران بزرگ برای پرداخت بهای محتوای مورد استفاده خود هستند. در همین راستا، شرکت Cloudflare نیز در حال بررسی راه‌حل‌هایی برای بازتعریف جریان ترافیک وب و تدوین مدل‌های اقتصادی جدید است.
از سوی دیگر، برخی فعالان نیز پیشنهاد می‌کنند که تنظیم‌گران ملی و بین‌المللی باید برای تضمین عدالت در استفاده از داده‌های وب وارد عمل شوند. این دخالت می‌تواند شامل مقررات الزام‌آور برای جبران مالی، شفاف‌سازی منشأ داده‌ها و ثبت رسمی مدل‌ها برای رعایت حقوق مالکیت معنوی باشد.
### وب آینده: سازوکاری مشارکتی یا متمرکز؟
آیا وب همچنان بستری باز، مشارکتی و متنوع باقی خواهد ماند یا به قلمرویی متمرکز بدل خواهد شد که در آن تنها چند پلتفرم بزرگ، نیاز اطلاعاتی میلیاردها کاربر را پاسخ می‌دهند؟ پاسخ به این پرسش وابسته به مجموعه‌ای از تصمیمات فناورانه، اقتصادی و حقوقی است که امروز باید از سوی سیاست‌گذاران اتخاذ شوند.
### جمع‌بندی
هوش مصنوعی، با تمام قابلیت‌های تحول‌آفرین خود، اکنون یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای پایداری مدل اقتصادی وب به‌شمار می‌رود. ظهور اینترنت بدون کلیک، هرچند موجب تسهیل و تسریع دسترسی کاربران به اطلاعات شده، اما هم‌زمان نظام انگیزشی تولید محتوا را به‌شدت تضعیف کرده است. واقعیت این است که بدون بازدیدکننده، محتوایی تولید نخواهد شد و بدون محتوا، بنیان اطلاعاتی وب فرو خواهد پاشید. این زنجیره ی به‌هم‌پیوسته که بر پایه مشارکت تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان محتوا بنا شده بود، امروز به واسطه استفاده گسترده و بدون پرداخت هزینه از داده‌های عمومی برای آموزش مدل‌های زبانی دچار اختلال شده است.