زبان رسانه های اجتماعی و تاثیر آن بر تغییرات اجتماعی
یک گزارشی به نشانی گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم گزارش می دهد که در این گزارش از مهرداد بذرپاش در یادداشتی نوشته شده که یکی از بزرگترین مزایای رسانه های اجتماعی قدرت و توانایی آنها در العمل جمعی است. امروزه جنبش های نرم افزاری عنوان شده اند برای آن دسته از حرکت های اجتماعی که از طریق فناوری های ارتباطی به راه خود ادامه داده تا رفتار و چشم انداز های جمعی را تغییر دهند. اینگونه دیدگاه ها در نظریه های بسیج منابع قرار دارند. در این نظریه ها چنین فرض می شود که تغییر خواسته ها و نگرش ها برای ایجاد تغییرات اجتماعی کافی نیستند و حتما باید زمان بسیار، پول فراوان و مهارت ها و ابزارهای سازمانی مفصل و درخور نیز وجود داشته باشند. در واقع بسیج کردن به عنوان فرایندی شناخته شده است که از طریق آن رهبران و فعالان اجتماعی، سیاسی و اقتصادی افراد و اجاق های جامعه را به مشارکت وادارند.
در حال حاضر و در سیر مطالعاتی که در زمینه تاثیر رسانه های اجتماعی بر تغییرات رفتاری می شود، انقلاب مردم مصر در سال ۲۰۱۱ علیه دیکتاتوری رییس جمهور اسبق این کشور، حسنی مبارک، را به عنوان یکی از مصادیق تبدیل شدن رسانه های اجتماعی و مداخله قوی آنها در بسیج کردن مردم مد نظر قرار می دهند. انقلابی که با استفاده از ابزار های رسانه ای برای ایجاد تغییرات سیاسی به پیش رفت اما سرنوشتی دیگر پیدا کرد. در واقع این ابزار های ارتباطی بودند که کنش مردم مصر را در برابر حاکمیت مبارک و در فقدان رهبری متحد و مبتکر هم چنین محتوای مطلوب و جمعی را تسهیل کردند. اما متاسفانه در این میان هنوز هم جای انقلاب اسلامی مردم ایران به عنوان یک نمونه و مثال بسیار مهم و متمایز در عرصه ارائه الگوهای بسیج کنندگی در انبوه پژوهش ها و تفکرات اجتماعی و رسانه ای خالی است. شاید مساله اساسی در این باب اینگونه صورت بندی شود که چه شد که انقلاب در عصر فقدان رسانه های متنوع و متکثر اجتماعی، توانست توده های عظیم مردم را در برابر سخت افزار و نرم افزار سیستم خشن و خائن حاکم بر ایران «بسیج» کند؟
قطعاً یکی از مولفه های اصلی و اساسی در روبروشدن با این مساله ناظر به نقش، جایگاه و عملکرد رهبری حضرت امام خمینی رحمت الله علیه در فرآیند بسیج کردن ملت ایران است. در یک فرایند بسیج کردن عمومی، باید افراد همدل و همراه که آماده عمل هستند دارای انگیزه و اراده کافی شده و در «ارتباط» با هم قرار گیرند. امام که شاید فراگیرترین و بی نظیرترین الگوی بسیج مردمی را شکل داد، به نوعی، در هر سه مولفه این فرایند یعنی بسیج کردن، دخالتی ایمانی و الاهی داشت. نخست آنکه او توانست تا بر اساس باورها، نیازها و دردها و رنج های مشترک این مردم و ورای همه خیال بافی ها و نظریه پردازی های روشنفکرانه و غیر مردمی، حسی مشترک را در دل مردم در اندازد و آنان را در مصداق واقعی معنای برادری-خواهری و همدرد و هم دوابودن معرفی نماید. دوم اینکه برخلاف آنچه در تاریخ کهن این سرزمین قابل فهم است، مردم را از گوشه مسجد و مدرسه و منزل به صحنه عمل آورد و آنها را به اراده و انگیزه – نه سلاح و پول- مجهز و مسلح کرده و به طوری عینی دست به «اجتماع سازی» زد، آنهم اجتماعی فعال و آماده کنش. عنصر سوم که شاید الگوی بسیج کنندگی امام را با الگوهای امروزین متفاوت و متمایز می سازد، راهکار امام برای درارتباط بودن اجزای این کنش جمعی بی نظیر و عظیم بود. امام نه از مکنت و مال فراوان برخوردار بود، نه رسانه های متنوع و متکثر داشت نه ابزارهای اجتماع سازی مرسوم در همان دوران را به استخدام در آورد بلکه بر اساس طرح ذهنی خود، داز هر کدام از افراد حاضر در نهضت یک «رسانه» ساخت. در واقع نهضت ملیونی ملت ایران از ملیون رسانه های اجتماعی شکل گرفته بود که تولید و توزیع محتوای انقلاب را از شعاع خانوادگی به دایره همسایگی و از دایره همسایگی به سطح محله و شهر و کشور و حتی فراتر از مرزها می رساند. در حقیقت در عصر فقدان رسانه های متکثر اجتماعی، امام، «اجتماعی از رسانه ها» را شکل داد.
در کنار این سه مولفه، یک عنصر موثر دیگر نیز در امر بسیج کنندگی امام خودنمایی می کند و آن «مداومت» او در الگوسازی مبتنی بر بسیج مردم بود که از ثبات ایمانی و هویتی امام ناشی می شد. در متون کهن ما، مرد ثابت قدم آن کسی را دانسته اند که از راه و روش خود به دغدغه وسوسه کنندگان روی نگرداند و از رسم و طریق خود به وسوسه آدم های ابله و نادان انحراف نورزد که «رفیق نجات» همان «طریق ثبات» است. امام نه تنها در اوج نهضت اسلامی به الگوی بی نظیر خود در بسیج مردم و بدنبال آن اجتماعی سازی انقلابی، مداومت داشت که حتی پس از پیروزی انقلاب و در لحظه لحظه رهبری الاهی خود نیز این شیوه را ادامه و استمرار داد. مداومت بر همدلی، آمادگی برای عمل در صحنه و درارتباط بودن ملت، سازوکاری را فراهم کرد که در دوران اتحاد بی نظیر همه رسانه ها و صاحب رسانه های غربی و شرقی و شمالی و جنوبی علیه انقلاب و ایران، اندیشه و آرمان امام و انقلاب مرزهای ظاهری سیاسی را درنوردید و به رغم فهم سطحی و بی مایه کوته بینان، محتوای همیشه متعالی انقلاب را صادر کرد.
مستقیماً از نظر نویسنده چگونگی بسیج کنند گی ملت ایران در زمان امام زمان و شرایطی که ملت ایران با آن مواجه بود را باید برپایه مدل های بسیج کنندگی مورد بررسی قرار داد. چرا که بیشتر کارشناسان فعلى در حوزه تغییرات اجتماعی گویا در گذشته غیر از امام از هیچ خصوصیتی در بین رهبران و فعالان عقلانی در عرصه بسیج اجتماعی و رسانه ای سوءاستفاده نکرده اند.