تاریخ‌نگاران نمی‌دانند که آگوستوس، نخستین امپراطور نامدار روم، متن باستانی کارنامه الهی خود (Res Gestae Divi Augusti) را دقیقاً چه زمانی نوشته شده است؛ زیرا این‌گونه کتیبه‌ها معمولاً فاقد تاریخ‌گذاری صریح هستند.
اما اکنون مدل هوش مصنوعی آینیاس (Aeneas) که با متون لاتین باستان آموزش دیده، موفق شده است که زمان نگارش کتیبه‌ی آگوستوس را حدود سال ۱۵ میلادی تخمین بزند؛ یعنی اندکی پس از مرگ او در سال ۱۴ میلادی.
آینیاس که محصول شرکت گوگل دیپ‌مایند است، می‌تواند از کار تاریخ‌نگاران تقلید کند، اما با سرعتی بسیار بیشتر: بازیابی اطلاعات متنی مرتبط، تحلیل نوشته‌های پراکنده و رسیدن به نتیجه‌گیری از دل داده‌های تاریخی.
پژوهشگرانی از گوگل دیپ‌مایند و چندین دانشگاه اروپایی در مقاله‌ای جدیدی که در مجله نیچر منتشر شده است، عملکرد مدل آینیاس را بررسی کردند و دریافتند که در بیشتر موارد می‌تواند اطلاعات ارزشمندی برای پژوهش‌های تاریخی فراهم کند.
برای پژوهشگران حوزه تاریخ، آینیاس تنها یکی از مجموعه ابزارهای هوش مصنوعی رو به رشدی است که به آنان در کشف جزئیات بیشتر از جهان باستان کمک می‌کند. به گفته‌ی پروفسور آلیسون کولی، استاد دانشگاه وارویک و از نویسندگان مقاله: «مدل‌های مولد پیشرفته، در حال تبدیل رشته تخصصی سنگ‌نوشته‌خوانی به حوزه‌ای پیشرو در پژوهش‌های تاریخی هستند.»
تاریخ‌دانان معمولا برای تحلیل متون باستانی، باید آرشیوهای مختلف جهان را جست‌وجو کنند تا متن‌هایی با ساختار زبانی یا زمانی مشابه بیابند؛ سپس با مقایسه آن‌ها، معنای بخش‌های ناقص یا مبهم را بازسازی کنند. تئا سامرشیلد، پژوهشگر تاریخ در دانشگاه وارویک می‌گوید: «مطالعه تاریخ ازطریق کتیبه‌ها مانند حل پازلی بسیار بزرگ است.»
«مطالعه تاریخ ازطریق کتیبه‌ها مانند حل پازلی بسیار بزرگ است»
در ارزیابی عملکرد آینیاس، پژوهشگران دریافتند این مدل در ۹۰ درصد موارد، نقطه شروعی مفید برای تحقیقات فراهم کرده و اعتماد به تحلیل‌ها را تا ۴۴ درصد افزایش داده است. جالب‌تر اینکه وقتی مورخان انسانی و مدل هوش مصنوعی با هم همکاری کردند، نتایج بهتر از زمانی بود که هر یک به تنهایی عمل می‌کردند.
اما درباره مشکل شناخته‌شده‌ی «توهم» یا ارائه اطلاعات نادرست توسط مدل‌های هوش مصنوعی چه؟ طبق مقاله، آینیاس به جای ارائه پاسخ قطعی، دامنه‌ای از احتمالات را ارائه می‌دهد. کولی می‌گوید: «آینیاس مانند پژوهشگران واقعی در پیش‌بینی‌هایش احتیاط می‌کند و به‌جای یک تاریخ دقیق، دو بازه زمانی محتمل پیشنهاد داده که بازتاب اختلاف‌نظر موجود میان کارشناسان است.»
آماده‌سازی مدل هوش مصنوعی بسیار زمان‌بر و تخصصی است و نیاز به سال‌ها آموزش دارد. اما این تجربه نشان می‌دهد هوش مصنوعی می‌تواند برای متخصصانی که درک عمیقی از حوزه خود دارند ابزاری مؤثر باشد و اگر کاربران متخصص از این ابزار به‌درستی بهره ببرند، پژوهشگران تاریخ باستان می‌توانند منتظر دستاوردهایی چشمگیر در شناخت گذشته بشر باشند.
source