نقشه جدید اروپا برای شکست روسیه

فرارو- کیت جانسون خبرنگار ارشد حوزه ژئواکونومی و انرژی فارن پالیسی

به گزارش فرارو به نقل از نشریه فارن پالیسی، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، که تازه از دیدار هفته گذشته با ولادیمیر پوتین در آلاسکا بازگشته، به نظر می‌رسد از موضع فشار مستقیم بر مسکو برای توقف جنگ عقب‌نشینی کرده است؛ این در حالی است که تنها چند روز پیش، او تهدید کرده بود در صورت امتناع کرملین از پذیرش آتش‌بس، «عواقب شدیدی» در انتظار روسیه خواهد بود. اما شامگاه یکشنبه، ترامپ بار دیگر به روایت همیشگی خود بازگشت و انگشت اتهام را به سوی اوکراین و رهبرش نشانه گرفت. او در پیامی در شبکه اجتماعی شخصی‌اش نوشت: «رئیس‌جمهور زلنسکی می‌تواند بلافاصله به جنگ با روسیه پایان دهد، اگر بخواهد؛ یا اینکه می‌تواند به جنگ ادامه دهد.»

کارت‌های برنده اروپا؛ ابزارهای قدرتمند بروکسل برای فشار بر مسکو

با وجود نشانه‌های آشکار از تمایل دولت ترامپ به سازش با مسکو، اروپا همچنان ابزارهای قدرتمندی در اختیار دارد. حضور پررنگ رهبران اروپایی در نشست دوشنبه کاخ سفید، همراه با ولودیمیر زلنسکی، نشان داد که اوکراین تنها نیست. در کنار او، دبیرکل ناتو، رئیس شورای اروپا، رئیس‌جمهور فنلاند که در واشنگتن به «زمزمه‌گر در گوش ترامپ» شهرت یافته  و چهار رهبر برجسته اروپایی دیگر حضور داشتند؛ ترکیبی که به‌وضوح تلاش می‌کرد وزنه‌ای متوازن در برابر نوسانات کاخ سفید ایجاد کند.

تحلیلگران معتقدند همین اتحاد می‌تواند به اوکراین و حامیانش امکان دهد تا در رویکرد ایالات متحده نوعی ثبات و قاطعیت تزریق کنند؛ حتی اگر خود واشنگتن تمایلی به موضع‌گیری سرسختانه نداشته باشد. تام کِیتینگ، مدیر بخش مالی و امنیت در اندیشکده خدمات سلطنتی متحد در بریتانیا، در گفت‌وگویی تأکید کرد: «ایالات متحده و اروپا در واقع همه کارت‌ها را در اختیار دارند. مشکل اینجاست که اراده‌ای برای استفاده از آن‌ها وجود ندارد. این بی‌میلی به‌ویژه در عرصه جنگ اقتصادی به‌وضوح آشکار است. او تاکید: «از همان آغاز، متحدان گروه هفت لحن سخت گیرانه ای اتخاذ کردند اما هرگز به‌طور کامل وارد میدان تحریم‌ها نشدند. ما در هر مرحله کوتاهی کرده‌ایم و به سطحی نرسیده‌ایم که بتوانیم درد اقتصادی کافی به روسیه تحمیل کنیم تا پوتین را وادار به بازنگری کند.»

در حالی‌که دولت ترامپ نشانه‌هایی از عقب‌نشینی در مسیر اعمال تحریم‌های اقتصادی تازه علیه روسیه بروز داده و تمایل کمتری به استفاده از این ابزار برای فشار بر کرملین نشان می‌دهد، چشم‌ها اکنون به اروپا دوخته شده است. این قاره ممکن است ناچار شود به تنهایی دست به کار شود؛ همان‌گونه که پیش‌تر نیز زمزمه‌هایی درباره تقویت امنیت اوکراین بدون اتکا به کمک‌های نظامی تازه از سوی واشنگتن شنیده می‌شد. تام کیتینگ، کارشناس مؤسسه خدمات متحد سلطنتی در لندن، در این‌باره تأکید کرد: «اروپایی‌ها زمان کافی برای یافتن مسیرهای اقدام مستقل در اختیار داشته‌اند. اگر تصمیم بگیرند ضربه اصلی را وارد کنند، نه‌تنها توانایی آن را دارند، بلکه می‌توانند با یک اقدام هماهنگ، صحنه بازی را به‌طور جدی تغییر دهند.»

جنگ جدید اروپا در دریا؛ محاصره مسیرهای حیاتی قاچاق نفت روسیه

یکی از نخستین مسیرهایی که اروپا می‌تواند برای فشار بر مسکو در پیش گیرد، محدود کردن بیشتر ظرفیت روسیه در قاچاق نفت خام به بازارهای جهانی از طریق آنچه «ناوگان سایه» نامیده می‌شود، است. این شبکه متشکل از نفتکش‌های قدیمی، بی‌پرچم یا با پرچم کشورهای ناشناخته است که برای دور زدن تحریم‌ها به‌کار گرفته می‌شوند.

اقدامات مشترک اتحادیه اروپا و بریتانیا، در کنار سیاست‌های دولت بایدن طی سال‌های گذشته، موفق شد بخش مهمی از این شبکه را از کار بیندازد و نزدیک به نیمی از صادرات نفت روسیه را ناچار به عبور از مسیرهای قانونی کند. با این حال، کارشناسان معتقدند ظرفیت فشار بسیار بیشتری همچنان وجود دارد. استفاده گسترده‌تر از ابزارهای نظارتی، جریمه‌های سخت‌تر برای بیمه‌گران و توقیف نفتکش‌های متخلف می‌تواند راه‌های باقی‌مانده برای دور زدن تحریم‌ها را محدودتر کند. نکته کلیدی آن است که همراهی وزارت خزانه‌داری آمریکا می‌تواند این اقدامات را به مراتب مؤثرتر سازد؛ نهادی که در حال حاضر، به‌دلیل تغییر رویکرد کاخ سفید، از گسترش تحریم‌های دوران بایدن علیه نفتکش‌های روسی خودداری کرده است.

گام مکمل دیگری که اروپا می‌تواند در دستور کار قرار دهد، محدود ساختن بیشتر دسترسی روسیه به مسیرهای حیاتی دریایی برای انتقال غیرقانونی نفت است؛ به‌ویژه استفاده از دریای بالتیک و تنگه‌های استراتژیک دانمارک. این مسیرها در ماه‌های اخیر به یکی از کانال‌های اصلی مسکو برای دور زدن تحریم‌ها تبدیل شده‌اند. برخی کشورهای اروپایی پیش‌تر تلاش کرده‌اند با اتکا به قوانین بین‌المللی، مانع از عبور نفتکش‌هایی شوند که در مظان نقض تحریم‌ها قرار دارند.

یکی از گزینه‌های دیرینه و همچنان بحث‌برانگیز اروپا، مصادره حدود ۲۲۰ میلیارد دلار از ذخایر ارزی بانک مرکزی روسیه است؛ دارایی‌هایی که سه سال پیش، هم‌زمان با آغاز جنگ اوکراین، توسط اروپا و ایالات متحده مسدود شد. با این حال، ترس از اقدامات تلافی‌جویانه مسکو و نگرانی از خدشه‌دار شدن جایگاه یورو به‌عنوان یک ارز ذخیره جهانی، تاکنون مانع از عملی شدن این ایده شده است. کشورهای کلیدی اتحادیه اروپا به‌ویژه بلژیک که بخش عمده این دارایی‌ها در نظام مالی آن نگهداری می‌شود  از بیم پیامدهای مالی و سیاسی، دست به احتیاط زده‌اند. با وجود این ملاحظات، تحلیلگران معتقدند که استفاده از این دارایی‌های بلوکه‌شده می‌تواند تأثیری تعیین‌کننده بر آینده جنگ و بازسازی اوکراین داشته باشد. چنین منبعی، نه تنها قادر است سال‌ها هزینه خرید تسلیحات برای کی‌یف را پوشش دهد، بلکه می‌تواند به‌عنوان پیش‌پرداختی برای صورتحساب سنگین بازسازی این کشور عمل کند.

معضل سه‌ساله غرب: ترس از تورم، مانع فشار واقعی بر درآمدهای نفتی پوتین

در سه سال گذشته، یک معضل ثابت پیش روی غرب باقی مانده است: بی‌میلی به تحمل هزینه‌های اقتصادی داخلی برای افزایش فشار بر روسیه. این وضعیت، هم در دوران دولت بایدن و هم در دوره ترامپ و با همراهی کشورهای اروپایی تکرار شده است. دغدغه اصلی واشنگتن و پایتخت‌های اروپایی، حفظ ثبات اقتصادی و به‌ویژه جلوگیری از افزایش بهای انرژی بوده است؛ ملاحظه‌ای که عملاً توان آن‌ها را برای هدف‌گیری جدی‌ترین منبع درآمد کرملین محدود کرده است. در عمل، هم کاخ سفیدِ بایدن و هم دولت ترامپ تلاش کرده اند قیمت نفت و به تبع آن بنزین ــ را در سطحی «معقول» نگه دارند. اما این احتیاط، دست غرب را در اعمال فشار واقعی بر بخش نفت و گاز روسیه بسته است؛ بخشی که همچنان موتور اصلی اقتصاد مسکو به شمار می‌رود.

حتی تهدید اخیر ترامپ برای اعمال تعرفه‌های ثانویه علیه هند ؛ اقدامی که قرار بود دهلی‌نو را به‌خاطر واردات گسترده نفت روسیه تنبیه کند  بیش از آن‌که واقعی باشد، بیشتر به یک ابزار فشار لفظی شباهت داشت. نکته قابل توجه آن‌که همین خرید نفت از سوی هند، پیش‌تر به توصیه غرب انجام می‌شد تا بازار جهانی انرژی از تلاطم در امان بماند. اکنون نیز به نظر می‌رسد این تهدید، به‌دلیل نگرانی از افزایش بهای نفت، هرگز به مرحله اجرا نرسد. خود ترامپ در اظهارنظری کنایه‌آمیز گفته است: «شاید مجبور نباشم این کار را انجام دهم.» در چنین شرایطی، شاید مهم‌ترین وظیفه فوری زلنسکی و رهبران اروپایی حامی او نه در میدان نبرد، که در عرصه دیپلماسی با واشنگتن باشد: قانع کردن رئیس‌جمهور آمریکا برای درک واقعیت جنگ اوکراین و ابعاد تهدید ناشی از جاه‌طلبی‌های امپریالیستی پوتین. این مأموریت نیازمند آن است که آن‌ها بتوانند، همچون دیگران، در لحظه‌های حساس «آخرین نجوا در گوش ترامپ» باشند.

یانا کوبزووا، مدیر برنامه امنیت اروپا در شورای روابط خارجی اروپا می‌گوید دلیل همراهی هماهنگ اروپایی‌ها در این مقطع، صرفاً حمایت از اوکراین نیست، بلکه ارسال پیامی روشن به جهان است: امنیت اروپا در خطر است و این بحران بیش از ایالات متحده، مستقیماً موجودیت اروپا را تهدید می‌کند. به گفته او، ترکیب هیئت اروپایی همراه ولودیمیر زلنسکی دقیقاً با همین هدف طراحی شده است؛ هم برای تقویت موضع اوکراین و نمایش جبهه‌ای متحد و هم برای ارائه شواهدی عینی به دونالد ترامپ. شواهدی که نشان دهد اروپا دقیقاً همان کاری را انجام می‌دهد که رئیس‌جمهور آمریکا مدت‌ها خواستارش بود: افزایش هزینه‌های دفاعی و پذیرش سهم بیشتری از بار امنیتی قاره چه در دفاع از خود و چه در حمایت از کی‌یف.

حتی کشورهایی که به‌طور رسمی کمک نظامی مستقیم به اوکراین را ممنوع کرده‌اند، مانند اسلواکی، اکنون از مسیر دیگری وارد عمل شده‌اند و تجارت پررونقی در فروش سلاح به کی‌یف راه انداخته‌اند. کوبزووا تأکید می‌کند: «اگر اروپا می‌خواهد ایالات متحده را در این مسیر نگاه دارد و به بازیگری جدی تبدیل شود، باید همه کارت‌هایش را بازی کند نه فقط در حوزه تحریم‌ها، بلکه در عرصه تسلیحاتی. این پیامی مهم است؛ هم برای ترامپ و هم برای پوتین.»