فرارو- محمد حسن خلیلی؛ با نزدیک شدن زمان به پایان ضرب الاجل داده شده از سوی اروپا به ایران، از روز چهارشنبه شماری از منابع غربی از احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه در روز پنجشنبه خبر دادند.
به گزارش فرارو، در حالی تنها سه روز به پایان ضرب الاجل اروپا یعنی پایان ماه اوت (نهم شهریور) مانده که طبق گزارشهای منابع غربی، به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی و غربی تصمیم خود را برای اجرایی کردن روند فعال‌سازی این مکانیسم اتخاذ کرده‌اند. با این حال مقامات کشورمان با تأکید بر این مسأله که اروپا به دلیل‌عدم پایبندی به برجام حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد، بر همکاری با روسیه و چین برای جلوگیری از چنین مکانیسمی تأکید کرده‌اند.
اما پیش از این که مروری بر مواضع طرفهای اروپایی و ایرانی در خصوص فعال‌سازی این مکانیسم داشته باشیم، نخست نگاهی خواهیم انداخت به ماهیت مکانیسم ماشه.
مکانیسم ماشه چیست؟
«مکانیسم ماشه» که از آن در منابع انگلیسی معمولا با نام «اسنپ بک» یا به طور کاملتر «مکانیسم اسنپ بک تحریم‌ها علیه ایران» (Snapback mechanism of sanctions against Iran) نام برده می‌شود، در حقیقت یک روند قانونی و دیپلماتیک تحت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد است. قطعنامه ۲۲۳۱ قطعنامه‌ای بوده است که توافق برجام (برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام) که ۱۰ سال پیش در سال ۲۰۱۵ میان ایران و شش قدرت جهانی (۵ عضو دائم شورای امنیت به علاوه آلمان) امضا گردید را قانونی کرد و با تصویب این قطعنامه، هر شش قطعنامه‌ای که پیشتر علیه ایران صادر شده بود و منجر به تحریمهای وسیع علیه ایران شده بود را ملغی کرد.
«اسنپ بک» (snapback) در معنای تحت اللفظی خود طبق آنچه که در دیکشنری آنلاین کمبریج آمده، به معنای «بازگشت سریع به شرایط و وضعیت قبلی» است.
اما شاید این پرسش به ذهن بیاید که وجه تسمیه این تعریف بابندی به نام اسنپ بک که در چارچوب توافق برجام در سال ۲۰۱۵ گنجانده شد، چیست؟ جواب این است که در جریان توافق برجام، دولت آمریکا موفق شدبندی را در توافق نهایی بگنجاند که امکان بازگرداندن تمامی تحریم‌ها در صورت تخطی ایران از اجرای تعهدات برجامی را فراهم می‌کرد. این بند اجازه می‌دهد که تمامی تحریم‌ها به صورت خودکار بازگردند؛ بدون آنکه اعضای شورای امنیت در این خصوص از حق وتو برخوردار باشند.
در آن زمان ایالات متحده بیم آن را داشت که روسیه یا چین بازگشت مجدد تحریم‌ها را وتو کنند و به همین دلیل تلاش زیادی کرد تا امکان وتو را در این خصوص لغو کند. بر مبنای مکانیسم ماشه، در صورتی که «کشورهای عضو این توافق» تصمیم بگیرند آن‌را فعال کنند و شورای امنیت سازمان ملل هم به آن رأی دهد، قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که تمامی قطعنامه‌های پیشین آن شورا علیه ایران را لغو کرده بود، لغو خواهد شد و در نتیجه تمام تحریم‌ها دوباره علیه ایران فعال می‌شوند.
در متن قطعنامه ۲۲۳۱ آمده است که هر کشور «شرکت‌کننده» در توافق هسته‌ای می‌تواند در صورتی که کشور دیگر را ناقض تعهد تشخیص دهد، درخواست فعال شدن این مکانیسم را ارائه دهد.
بنابر این همانطوری که در تعریف تحت اللفظی اسنپ بک گفته شد که اسنپ بک به معنای «بازگشت سریع به شرایط و وضعیت قبلی» است؛ در صورت فعال شدن اسنپ بک، بلافاصله شرایط به پیش از برداشته شدن تحریمهای ایران باز می‌گردد و تحریمهای قبلی شورای امنیت سازمان ملل دوباره سریعا بازخواهند گشت.
اما اینکه چرا به «اسنپ بک» مکانیسم ماشه (Trigger Mechanism) می‌گویند نیز باید بگوییم در زبان سیاسی و بین المللی، این اصطلاح به فرایندی اشاره دارد که باعث می‌شود به شکلی خودکار اقدام یا واکنشی خاص آغاز شود. اصطلاح ماشه نیز به این دلیل بکار می‌رود که ماشه وقتی فشرده می‌شود، شلیک به صورت خودکار انجام می‌شود.
ضرب الاجل مکانیسم ماشه چه زمانی است؟
پس از روی کار آمدن دولت ترامپ، بار دیگر مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای ایران آغاز شد؛ اما با این تفاوت که بر خلاف مذاکرات دور پیشین که منتهی به توافق برجام شد و میان ایران و شش قدرت جهانی صورت گرفت، این بار دولت ترامپ با کنار گذاشتن طرفهای اروپایی، مذاکرات را تنها میان امریکا و ایران برگزار کرد. پس از حمله نظامی خردادماه اسرائیل به ایران، عملا روند مذاکرات هسته‌ای که تا پیش از آن، پنج دور آن برگزار شده بود و طرفین در حال آماده‌سازی خود برای دور ششم بودند، متوقف شد و بعد از جنگ نیز مذاکرات میان ایران و آمریکا از سر گرفته نشد. در این میان، اروپا که تا پیش از این با روی کار آمدن دولت ترامپ در مذاکرات هسته‌ای عملا به کناری نهاده شده بود، تلاش کرد تا از شرایط پیش آمده بعد از جنگ استفاده کرده و خود را به کانون مهمی در مذاکرات هسته‌ای بدل کند و در این راستا، از آخرین کارت برنده خود، یعنی بند مکانیسم ماشه که در چارچوب توافق برجام و ذیل توافق ۲۲۳۱ شورای امنیت تعریف شده بود، استفاده کند. برای همین نیز اروپا پس از جنگ ۱۲ روزه، به ایران ضرب الاجل داد که تا پیش پایان ماه اوت میلادی (نهم شهریور) بایستی به توافقی دست یابد؛ وگرنه تروئیکای اروپایی مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد.
در همین راستا، پایگاه آمریکایی آکسیوس ماه گذشته میلادی گزارش داد مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا در تماس تلفنی با وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا موسوم به تروئیکای اروپایی توافق کردند که پایان ماه آگوست (اوت) ضرب الاجل واقعی برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای با ایران باشد.
در همان گزارش آکسیوس در آن زمان آمده بود فرایند فعال‌سازی اسنپ بک یا مکانیسم ماشه ۳۰ روز زمان می‌برد و اروپایی‌ها می‌خواهند این فرایند تا پیش از آنکه روسیه ریاست شورای امنیت سازمان ملل متحد را در ماه اکتبر به دست بگیرد، به انجام رسیده شده باشد.
روایت خبرنگار وال استریت ژورنال از احتمال فعال‌سازی مکانیسم ماشه
اما در حالی که تنها چند روز یه پایان ضرب الاجل داده شده از سوی اروپا باقی مانده، لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال روز گذشته با انتشار پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «اگر مکانیسم ماشه [قرار باشد] این هفته اجرایی شود؛ احتمال قوی وجود دارد فردا (روز پنجشنبه) رخ بدهد.»
لارنس نورمن سپس در پست دیگری نوشت: اما اگر مکانیسم ماشه‌ای در کار نباشد، یا اوضاع به طرز چشمگیری تغییر می‌کند و یا تمدید [قطعنامه 2231] رخ می‌دهد. احتمال لغو مکانیسم ماشه در شرایط کنونی بسیار ناچیز است. هنوز احتمال فراوانی وجود دارد که مکانیسم ماشه فعال شده باشد؛ اما تمدید آن طی یک دوره ۳۰ روزه مورد توافق گرفته باشد. این مسأله بستگی به ایران دارد.
روایت آکسیوس از احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه در امروز
در همین حال، پایگاه خبری آمریکایی آکسیوس ساعاتی پیش به نقل از سه منبع آگاه اعلام کرد وزرای خارجه فرانسه، آلمان، بریتانیا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا گفته‌اند مکانیسم تحریمهای اسنپ بک علیه ایران را روز پنجشنبه (امروز) کلید خواهند زد.
به نوشته این پایگاه خبری، مکانیسم اسنپ بک به شکلی خودکار، تمامی تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل را که ذیل توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ برداشته شده بود، به‌طور خودکار بار دیگر بازخواهد گرداند.
این پایگاه آمریکایی همچنین اعلام کرد مقامات ایرانی در گذشته تهدید کرده بودند فعال‌سازی مکانیسم ماشه، ایران را واخواهد داشت که از پیمان منع اشاعه هسته‌ای (ان‌پی‌تی) خارج شود.
سی‌ان‌ان: پروسه اعمال دوباره تحریمهای سازمان ملل احتمالا روز پنجشنبه کلید بخورد
اما در همین ارتباط، شبکه خبری سی‌ان‌ان آمریکا روز چهارشنبه گزارش داد که سه مقام اروپایی به این شبکه اعلام کرده‌اند آلمان، فرانسه و بریتانیا احتمالا فرایند اعمال دوباره تحریمهای سازمان ملل بر ایران بخاطر برنامه هسته‌ای را روز پنجشنبه آغاز خواهند کرد.
طبق گزارش سی‌ان‌ان، فرایند اسنپ بک که در چارچوب توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ است، ۳۰ روز زمان خواهد برد تا تکمیل شود. این مقامات همچنین اعلام کردند امیدوارند تهران اقداماتی را برای متوقف ساختن اعمال دوباره تحریم‌ها در دوران پنجره انجام دهد و وارد مذاکرات دیپلماتیک جدی در خصوص برنامه هسته‌ای خود شده و به بازرسان بین‌المللی اجازه بازرسی از تأسیساتش را بدهد.
رویترز: اروپایی‌ها احتمالا فرایند تحریم های سازمان ملل را پنجشنبه کلید بزنند
خبرگزاری رویترز نیز در خبری مشابه به نقل از چهار دیپلمات اعلام کرد بریتانیا، فرانسه و آلمان احتمالا فرایند اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران را روز پنجشنبه آغاز کنند؛ اما امید است تهران تعهداتش خود را بر سر برنامه هسته‌ای‌اش ظرف سی روز اجرایی کرده و این کشورها را قانع کند تا انجام اقدامی محکم را به تعویق بیاندازند.
عراقچی: تهران همچنان آماده مذاکره است، به یک شرط
اما در این طرف ماجرا، مقامات ایرانی با اعلام اینکه اروپا به دلیل پایبند نبودن به برجام، حق استفاده از این سازوکار را ندارد، اعلام کرده‌اند آماده‌اند با شروطی با آمریکا نیز بار دیگر مذاکره کنند.
در همین ارتباط، سید عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان در سخنانی گفت: «بسیاری در داخل کشور معتقدند مذاکره با واشینگتن بی‌نتیجه است و هشدار می‌دهند وقت تهران نباید صرف گفت‌وگوهای بی‌فایده شود.»
او در ادامه گفت: «تهران همچنان آماده مذاکره است، اما فقط در صورتی که واشینگتن تضمین دهد در طول گفت‌وگوها هیچ حمله نظامی انجام نخواهد شد.»
عراقچی پیشتر نیز گفته بود ایران با چین و روسیه همکاری می‌کند تا از بازگشت تحریمهای اروپایی علیه برنامه هسته‌ای تهران جلوگیری کند.
عراقچی: مکانیسم ماشه دیگر خیلی مهم نیست
در همین حال عراقچی، وزیر خارجه کشورمان در سخنانی با اذعان به اینکه بایستی جلوی اجرایی شدن مکانیسم مکاشه را گرفت؛ اما گفت این مکانیسم دیگر خیلی اهمیتی مانند گذشته ندارد. او در مصاحبه خود گفت: «آن‌ها اکنون تنها ابزاری که فکر می‌کنند در اختیار دارند همین اسنپ‌بک است. در این خصوص نیز موضع خود را به‌روشنی برای آن‌ها تبیین کردیم: اولاً، شما اساساً حق استفاده از اسنپ‌بک را ندارید، زیرا پس از خروج آمریکا از برجام و با مواضع اخیرتان – از جمله طرح موضوع «غنی‌سازی صفر» – عملاً خود شما نیز از برجام خارج شده‌اید. بنابراین، دیگر به‌عنوان مشارکت‌کننده در برجام شناخته نمی‌شوید و حق اسنپ‌بک مختص اعضای باقی‌مانده در برجام است. ثانیاً، حتی اگر فرض کنیم که حق دارید از اسنپ‌بک استفاده کنید، در صورت انجام آن، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ اولاً، نقش اروپا در روند دیپلماتیک کاملاً به پایان می‌رسد؛ ابزاری را استفاده کرده‌اید و تمام شده است. پس از آن چه می‌ماند؟ پایان دیپلماسی؟ این سؤال را بنده صراحتاً از آن‌ها پرسیدم. زمانی که گفتند برای دیپلماسی زمان کمی باقی مانده است، پرسیدم آیا مقصود شما این است که پس از استفاده از اسنپ‌بک، دیپلماسی پایان می‌یابد؟ پاسخی نداشتند. معلوم است که دیپلماسی پایان نمی‌یابد، اما دیگر اروپا نقشی در آن نخواهد داشت. اروپا شمشیر خود را بیرون کشیده و پایین آورده است. حال اگر چنین شود، چه رخ خواهد داد؟ مثلاً بازگشت قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت. بله، من نیز موافقم که نباید اجازه دهیم چنین چیزی رخ دهد، زیرا خوشایند نیست. اما این بازگشت دیگر آن اهمیت و اثرگذاری سابق را ندارد.»
source