در یک جهش فناورانه برای صنعت سنگین کشور، ایران با رونمایی از نخستین دامپتراک خودران 150 تنی خود، بزرگ‌ترین ماشین ساخت ایران را به نمایش گذاشت. این غول معدنی که با اتکا به دانش فنی داخلی و با سیستم رانش تمام‌برقی طراحی شده، نه تنها کشور را به جمع معدود سازندگان کامیون‌های فوق‌سنگین در جهان وارد می‌کند، بلکه با هوشمندسازی عملیات در معادنی مانند مس سرچشمه، نویدبخش انقلابی در بهره‌وری، ایمنی و خودکفایی استراتژیک در این صنعت کلیدی است.
به گزارش خبرنگار دانش و فناوری گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در گامی استراتژیک برای صنعت معدن و فناوری کشور، ایران از نخستین دامپتراک خودران با ظرفیت حمل 150 تن، موسوم به ADAK 150AC، رونمایی کرد. این دستاورد که محصول همکاری شرکت ملی صنایع مس ایران به عنوان سرمایه‌گذار و شرکت دانش‌بنیان گهر صنعت آداک گستر به عنوان مجری طرح است، نه تنها ایران را در جمع محدود کشورهای دارای فناوری ساخت کامیون‌های معدنی غول‌پیکر قرار می‌دهد، بلکه فصلی جدید در بومی‌سازی فناوری‌های پیشرفته و هوشمندسازی معادن کشور می‌گشاید. در ادامه، به بررسی ویژگی‌های این ماشین غول‌پیکر، فناوری‌های به کار رفته در آن و اهمیت استراتژیک آن برای آینده صنعت ایران می‌پردازیم.
کالبدشکافی فنی غول معدنی ایران، ADAK 150AC
این دامپتراک که پس از دو سال تلاش توسط متخصصان داخلی طراحی و ساخته شده و به زودی در معدن مس سرچشمه به کار گرفته خواهد شد، بر دو پایه فناوری کلیدی استوار است: رانش تمام‌برقی و قابلیت خودرانی.
سیستم رانش، قلب تپنده دیزل-الکتریک
برخلاف تصور اولیه از عنوان “تمام‌برقی” که ممکن است یک وسیله نقلیه باتری‌محور را به ذهن متبادر کند، دامپتراک ADAK 150AC از یک سیستم پیشرفته دیزل-الکتریک (Diesel-Electric) بهره می‌برد. این فناوری، استاندارد طلایی در کامیون‌های معدنی کلاس جهانی است که کارایی و گشتاور فوق‌العاده بالایی را فراهم می‌کند.
در این سیستم، یک موتور دیزل عظیم‌الجثه وظیفه تولید برق را بر عهده دارد. بر اساس اسناد مناقصات منتشر شده توسط شرکت گهر صنعت، به نظر می‌رسد قلب تپنده این غول، یک موتور دیزل مدل Caterpillar 3512 یا مشابه آن باشد. این سری از موتورها قادر به تولید توانی در حدود 1500 تا 2000 اسب بخار هستند. این موتور دیزل به یک ژنراتور قدرتمند متصل است که نیروی مکانیکی را به جریان الکتریسیته AC تبدیل می‌کند. سپس این برق به موتورهای الکتریکی کششی (Traction Motors) که مستقیماً درون هاب چرخ‌های عقب قرار دارند، ارسال می‌شود.
این ساختار چندین مزیت فنی برجسته دارد:
گشتاور آنی و بالا: موتورهای الکتریکی، برخلاف موتورهای دیزل، می‌توانند حداکثر گشتاور خود را از حالت سکون ارائه دهند. این ویژگی برای به حرکت درآوردن یک وسیله نقلیه با وزن ناخالص بیش از 250 تن (وزن خود ماشین به علاوه 150 تن بار) در شیب‌های تند معادن، حیاتی است.
حذف گیربکس و گاردان: با انتقال مستقیم نیرو از موتورهای الکتریکی به چرخ‌ها، نیاز به گیربکس‌های سنگین، پیچیده و پر استهلاک مکانیکی و شفت‌های انتقال قدرت طولانی حذف می‌شود. این امر به کاهش وزن، کاهش هزینه‌های نگهداری و افزایش قابلیت اطمینان سیستم منجر می‌شود.
ترمز دینامیکی (Dynamic Retarding): در مسیرهای سرازیری، موتورهای الکتریکی می‌توانند به عنوان ژنراتور عمل کرده و انرژی جنبشی کامیون را به برق تبدیل کنند. این فرآیند که به ترمز دینامیکی مشهور است، مقاومت بسیار بالایی در برابر حرکت ایجاد کرده و سرعت را بدون نیاز به استفاده مداوم از ترمزهای دیسکی روغنی، کنترل می‌کند. این برق تولیدی معمولاً در یک شبکه از مقاومت‌ها به حرارت تبدیل و دفع می‌شود.
مغز متفکر بومی، سیستم کنترل مرکزی
پیچیده‌ترین و استراتژیک‌ترین بخش بومی‌سازی شده در این پروژه، “سیستم کنترل مرکزی” آن است. این سامانه که به عنوان مغز متفکر دامپتراک عمل می‌کند، وظیفه مدیریت و هماهنگی بی‌نقص میان اجزای مختلف سیستم رانش را بر عهده دارد. این سیستم به طور مداوم پارامترهایی مانند درخواست قدرت از سوی اپراتور (یا سیستم خودران)، دور موتور دیزل، میزان برق تولیدی ژنراتور و نیاز به گشتاور در چرخ‌ها را پایش کرده و توان الکتریکی را به صورت بهینه به موتورهای کششی هدایت می‌کند. توسعه کامل این سامانه در داخل کشور، وابستگی به شرکت‌های خارجی مانند زیمنس یا جنرال الکتریک را که تامین‌کنندگان اصلی این سیستم‌ها در جهان هستند، از بین می‌برد.
ویژگی برجسته دیگر ADAK 150AC، قابلیت خودرانی آن است. این فناوری با استفاده از مجموعه‌ای از سنسورها، دوربین‌ها، الگوریتم‌های مسیریابی و سیستم‌های ارتباطی، امکان عملیات بارگیری، حمل و تخلیه مواد را به طور خودکار فراهم می‌آورد.
اهمیت راهبردی و جایگاه در مقیاس جهانی
تولید دامپتراک 150 تنی خودران، فراتر از یک دستاورد صنعتی، یک جهش استراتژیک برای ایران محسوب می‌شود.
1. کاهش وابستگی ارزی و خودکفایی: معادن بزرگ کشور سالانه مبالغ هنگفتی ارز برای خرید و نگهداری دامپتراک‌های خارجی از برندهایی چون کوماتسو (ژاپن)، کاترپیلار (آمریکا) و بلاز (بلاروس) هزینه می‌کنند. بومی‌سازی این فناوری، ضمن قطع وابستگی، موجب صرفه‌جویی عظیم ارزی و ایجاد اشتغال برای متخصصان داخلی می‌شود.
2. افزایش بهره‌وری و ایمنی: دامپتراک‌های خودران می‌توانند به صورت 24 ساعته و بدون وقفه (به جز برای سوخت‌گیری و نگهداری) فعالیت کنند. حذف خطای انسانی، کاهش خستگی راننده و بهینه‌سازی مسیرها و سرعت حرکت، منجر به افزایش چشمگیر بهره‌وری و کاهش چشمگیر حوادث در محیط خطرناک معدن می‌شود.
3. ورود به باشگاه بزرگان: فناوری ساخت دامپتراک‌های دیزل-الکتریک غول‌پیکر در انحصار تعداد معدودی از شرکت‌های بین‌المللی است. به عنوان مثال، مدل Komatsu 980E-5SE با ظرفیت 400 تن و قدرت 4400 اسب بخار یا Caterpillar 798 AC با ظرفیت 400 تن و قدرت 3500 اسب بخار، از پیشروان این صنعت هستند. اگرچه ADAK 150AC در کلاس وزنی پایین‌تری قرار دارد، اما دستیابی به فناوری طراحی و ساخت “سیستم کنترل مرکزی” و یکپارچه‌سازی آن، نشان‌دهنده کسب دانش فنی لازم برای رقابت و توسعه مدل‌های بزرگ‌تر در آینده است.
افق روشن صنعت سنگین ایران
تولید دامپتراک خودران 150 تنی ADAK 150AC، نمادی از بلوغ توان مهندسی و رویکرد دانش‌بنیان در صنایع استراتژیک ایران است. این غول معدنی، که با موفقیت تمامی تست‌های فنی اولیه را پشت سر گذاشته، نه تنها یک ماشین، بلکه یک پلتفرم فناوری است که می‌تواند راه را برای توسعه سایر ماشین‌آلات سنگین هوشمند و خودران در کشور هموار سازد. با تکمیل موفقیت‌آمیز تست‌های نهایی و ورود به فاز تولید انبوه، این پروژه می‌تواند به نقطه عطفی در تاریخ صنایع معدنی ایران تبدیل شده و بهره‌وری، ایمنی و استقلال این صنعت کلیدی را به سطح جدیدی ارتقا دهد.
source