گردهمایی معماران در تهران با محوریت «طراحی برای توانمندی»

گزارش از نوید خواجه حسینی، پژوهشگر حوزه تکنولوژی در شهرسازی و معماری:

تهران در مهرماه ۱۴۰۴ هم‌زمان با سراسر جهان، میزبان بزرگترین گردهمایی سالانه معماران بود؛ رویدادی که به مناسبت روز جهانی معماری با شعار «طراحی برای توانمندی» برگزار شد و جمعی از اندیشمندان، استادان و معماران فعال کشور در آن حضور داشتند. این برنامه به میزبانی مدرسه تکنولوژی شهرسازی و معماری و پشتیبانی رسانه‌ای تگنه برگزار شد و فرصتی فراهم آورد تا معماران ایرانی در پیوند با گفتمان جهانی اتحادیه بین‌المللی معماران (UIA)، به بازخوانی نقش طراحی در توانمندسازی انسان و اجتماع بپردازند.

روز جهانی معماری از سال ۱۹۸۵ به ابتکار اتحادیه جهانی معماران پایه‌گذاری شد و هر سال در نخستین دوشنبه اکتبر، با محور مفهومی تازه‌ای گرامی داشته می‌شود. در سال ۲۰۲۵، اتحادیه جهانی معماران شعار «Design for Strength» یا «طراحی برای توانمندی» را برگزیده است؛ شعاری که به تعبیر بیانیه رسمی این اتحادیه، بر ضرورت خلق فضاهایی تأکید دارد که بتوانند در برابر تغییر، بحران و نابرابری، نه‌تنها پایدار بمانند، بلکه امکان بازسازی و رشد دوباره را برای ساکنان خود فراهم آورند.

این رویکرد، نگاه تازه‌ای به معماری به عنوان ابزاری برای بازگرداندن توان زیستی و اجتماعی به انسان معاصر است؛ معماری‌ که صرفاً به دوام سازه نمی‌اندیشد، بلکه به ظرفیت بازآفرینی و تقویت اجتماع در دل فضا توجه دارد.

در تهران، مراسم رسمی روز جهانی معماری با سخنان دکتر دانوش نوذری، مدیر مدرسه تکنولوژی شهرسازی معماری آغاز شد. او ضمن خوش‌آمدگویی به حاضران، روز جهانی معماری را فرصتی برای «بازاندیشی در نقش معمار در جهان در حال بحران» دانست. نوذری تأکید کرد که طراحی برای توانمندی صرفاً رویکردی مفهومی نیست، بلکه باید به الگوی تصمیم‌گیری در آموزش، پژوهش و عمل معماری بدل شود.
به گفته‌ او، هدف اصلی این مدرسه از برگزاری چنین رویدادی، گشودن فضای گفت‌وگوی میان‌نسلی، پیوند دادن تجربه‌های جهانی به شرایط بومی، و ارتقای سطح تفکر سیستم‌محور در طراحی شهری و معماری ایران است.

گفت‌وگوهای تخصصی: سه روایت از توانمندسازی در طراحی

در بخش اصلی برنامه، سه سخنرانی تخصصی با محورهای گوناگون ارائه شد که هر یک به یکی از ابعاد کلیدی توانمندسازی در معماری می‌پرداختند.

دکتر وحید شالی امینی، پژوهشگر و عضو هیأت علمی دانشگاه، نخستین سخنران این نشست بود. او سخنان خود را با مرور تاریخچه‌ی شکل‌گیری روز جهانی معماری و مأموریت اتحادیه جهانی معماران آغاز کرد و سپس به مفهوم «ارتباط جهانی» در حرفه معماری پرداخت. شالی امینی گفت که معماری امروز دیگر نمی‌تواند در مرزهای ملی محدود بماند؛ چرا که بحران‌های زیست‌محیطی، کمبود منابع و چالش‌های شهری، ماهیتی جهانی دارند و تنها از طریق شبکه‌ای از تبادل دانش، تجربه و همکاری می‌توان پاسخ‌های مؤثر یافت.
وی تأکید کرد که معماران ایران باید از ظرفیت‌های فکری و آموزشی در سطح بین‌الملل بهره بگیرند و مفاهیم نوین طراحی برای تاب‌آوری، پایداری و توانمندسازی را با بستر فرهنگی ایران تطبیق دهند.

در ادامه، خانم فاطمه فخر، معمار و از اعضای دفتر معماری «زاو»، دومین سخنران مراسم بود. او با روایتی مستند از تجربه‌ی پروژه ماجرا و مجموعه پروژه‌های جانبی زاو در جزیره هرمز، نشان داد که چگونه طراحی معمارانه می‌تواند بستر تحولی اجتماعی شود.
فخر توضیح داد که پروژه‌ی ماجرا نه فقط به‌عنوان یک فضای اقامتی یا گردشگری، بلکه به‌مثابه پلتفرمی برای بازآفرینی اعتماد و مشارکت در میان ساکنان هرمز شکل گرفت. او بیان کرد: «ما در هرمز، با طراحی شروع کردیم، اما در مسیر با انسان‌ها مواجه شدیم. معماری در آنجا به زبان گفت‌وگو بدل شد؛ گفت‌وگویی که نتیجه‌اش توانمندی زنان و جوانان محلی در بازتعریف آینده‌ی خودشان بود.»
به گفته‌ی او، «سلسله ماجراها» که از دل آن پروژه برآمد، زمینه‌ساز کارگاه‌های آموزشی، فعالیت‌های محلی و پروژه‌های کوچک مقیاس دیگری شد که مجموعاً باعث تقویت مهارت، اشتغال و احساس تعلق در میان شهروندان هرمز گردید.

سومین سخنران، شهباز غفوری، معمار و شهرساز، سخنان خود را به تحلیل بیانیه ۲۰۲۵ اتحادیه جهانی معماران اختصاص داد. او ضمن تشریح ساختار مفهومی بیانیه، از ضرورت بازخوانی واژه‌ی «توانمندی» در بستر فرهنگی ایران سخن گفت.
به باور او، «توانمندی در طراحی» به معنای ساخت فضاهایی است که نه‌فقط مقاوم، بلکه فعال‌کننده‌ ظرفیت‌های انسانی باشند. غفوری افزود: «اگر معماری را فرآیند فعال‌سازی توان انسان در محیط بدانیم، آنگاه هر پروژه می‌تواند شکل کوچکی از احیای اجتماعی باشد، از خانه‌های محلی گرفته تا فضاهای عمومی شهری.»

او همچنین به نقش ارتباطات بین‌المللی در انتقال تجربه اشاره کرد و گفت که ایران با وجود محدودیت‌های ساختاری، می‌تواند از طریق تعریف پروژه‌های پژوهش‌محور و هم‌پیوند با سیاست‌های جهانی معماری، در گفتمان توانمندسازی نقشی فعال ایفا کند.

در میان سخنرانی‌ها، فرصتی برای گفت‌وگو و آشنایی میان معماران، اساتید، دانشجویان و فعالان حرفه‌ای فراهم شد. این بخش غیررسمی از برنامه، به گفته‌ی برگزارکنندگان، یکی از اهداف کلیدی مراسم بود: ایجاد شبکه‌ای برای تبادل دانش و همکاری‌های آینده در پروژه‌های توانمندساز است.

مراسم با جمع‌بندی دکتر دانوش نوذری به پایان رسید. او ضمن قدردانی از سخنرانان و حاضران، تأکید کرد که «طراحی برای توانمندی» با استفاده از فناوری‌های نوین باید به مبنای تفکر آموزشی و اجرایی در معماری معاصر ایران تبدیل شود.
نوذری با اشاره به مأموریت مدرسه تکنولوژی شهرسازی معماری گفت: «ما در این مدرسه تلاش می‌کنیم پلی باشیم میان آینده و امروز، میان دانشگاه و پروژه، میان ایده و اجتماع. توانمندی، زمانی واقعی است که از کاغذ عبور کند و در ساختار زندگی روزمره مردم حضور یابد.»
وی همچنین از برنامه‌ریزی برای برگزاری کارگاه‌های تخصصی و نشست‌های فصلی در راستای توسعه‌ی پروژه‌های توانمندسازی آینده‌نگر با تکنولوژی‌های روز مثل بلاکچین و دیجیتال تویین خبر داد و تأکید کرد که این مسیر باید با همکاری دانشگاه‌ها، دفاتر معماری و رسانه‌های تخصصی ادامه یابد.

رویداد امسال نشان داد که روز جهانی معماری دیگر صرفاً یک مناسبت نمادین نیست، بلکه بستری برای گفت‌وگو درباره‌ی آینده‌ی حرفه و مسئولیت اجتماعی معماران است.
شعار «طراحی برای توانمندی» یادآور این واقعیت است که در جهانی پر از تغییر و بحران، معماری نه تنها باید از فروپاشی فیزیکی پیشگیری کند، بلکه باید به احیای معنا، امید و ظرفیت زیستن کمک نماید.
با برگزاری این مراسم در تهران، معماران ایرانی گامی دیگر در جهت پیوند دادن تجربه جهانی و واقعیت بومی برداشتند، تلاشی برای بازتعریف معماری به عنوان ابزاری برای توانمندسازی شهروندان و بازسازی اجتماع است.