علم پاسخ می‌دهد: آیا ماه کامل واقعاً باعث بی‌خوابی ما می‌شود؟

آیا تا به حال در شب ماه کامل بیدار مانده‌اید و فکر کرده‌اید که نور آن شما را بیدار نگه داشته است؟ از قدیم، مردم معتقد بوده‌اند که ماه می‌تواند شب‌های بی‌خوابی و رفتارهای عجیب، حتی جنون، را به‌وجود بیاورد. کلمه لونا‌سی (جنون) هم از کلمه لونا که در لاتین به معنی ماه است، گرفته شده است.

پلیس‌ها، کارکنان بیمارستان‌ها و امدادگران می‌گویند شب‌هایشان در زمان ماه کامل شلوغ‌تر می‌شود. اما آیا این ادعا با علم سازگاری دارد؟ جواب این سوال پیچیده‌تر از آن چیزی است که افسانه‌ها می‌گویند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ماه کامل می‌تواند تأثیر کمی بر خواب بگذارد، اما تأثیر آن بر سلامت روان هنوز روشن نیست.

جوآنا فونگ-ایزاریاوونگسه، استاد علوم اعصاب در دانشگاه پیتسبورگ در یادداشتی برای وب‌سایت کانورسیشن، به موضوع تأثیر ماه کامل بر خواب و سلامت روان پرداخته است.

پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که در روزهای نزدیک به ماه کامل، زمانی که نور ماه در آسمان شب بیشتر می‌درخشد، مردم به‌طور متفاوتی می‌خوابند. در این شب‌ها، افراد حدود ۲۰ دقیقه کمتر می‌خوابند، زمان بیشتری طول می‌کشد تا به خواب بروند و کمتر در خواب عمیق و آرامش‌بخش می‌مانند. تحقیقات گسترده‌ای در کشورهای مختلف این الگو را تأیید کرده‌اند و نشان می‌دهند که مردم در شب‌های قبل از ماه کامل معمولاً دیرتر به رختخواب می‌روند و مدت زمان کمتری می‌خوابند.

این تغییرات معمولاً کوچک هستند و اکثر افراد تنها ۱۵ تا ۳۰ دقیقه از خواب خود را از دست می‌دهند. در مکان‌هایی که نور مصنوعی کمتری وجود دارد، مثل روستاها یا هنگام کمپینگ، این تأثیر بیشتر دیده می‌شود. برخی تحقیقات همچنین نشان می‌دهند که مردان و زنان به‌طور متفاوتی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. مثلاً مردان بیشتر در فاز افزایشی ماه از خواب خود می‌زنند، در حالی که زنان در زمان ماه کامل خواب عمیق و آرامش‌بخش کمتری دارند.

قرن‌ها، مردم ماه کامل را عامل جنون می‌دانستند و بر این باور بودند که نور ماه می‌تواند باعث بروز اختلالاتی مانند مانیا در اختلال دوقطبی، تشنج در افراد مبتلا به صرع یا روان‌پریشی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی شود. نظریه این بود که کمبود خواب در نور ماه باعث می‌شود که ذهن‌های آسیب‌پذیر از هم بپاشند.

علم امروز به ما می‌گوید که کمبود خواب خود یک عامل مهم در بروز مشکلات سلامت روان است. حتی یک شب بی‌خوابی می‌تواند اضطراب را بیشتر کرده و خلق‌وخو را افسرده کند. اختلالات مداوم خواب می‌تواند خطر افسردگی، افکار خودکشی و بدتر شدن شرایطی مانند اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی را افزایش دهد.

خواب کمی که در شب‌های ماه کامل از دست می‌دهیم، می‌تواند برای افرادی که دچار مشکلات سلامت روان هستند، تأثیر بیشتری بگذارد. مثلاً کسی که اختلال دوقطبی دارد، ممکن است بیشتر از دیگران از کم‌خوابی یا خواب مختل شده رنج ببرد.

اما نکته اینجاست که وقتی محققان داده‌های زیادی را بررسی می‌کنند، شواهد نشان نمی‌دهند که فازهای ماه به‌طور مستقیم باعث بروز بحران‌های روانی شوند و الگوی قابل اعتمادی بین ماه و بستری شدن در بیمارستان یا مدت زمان درمان پیدا نشده است.

تحقیقات محدودی نشان می‌دهند که فازهای ماه ممکن است اثرات کوچکی وجود داشته باشد. مثلاً در هند، بیمارستان‌های روان‌پزشکی در شب‌های ماه کامل گزارش داده‌اند که از دستبندهای مهار بیشتری استفاده کرده‌اند. در چین هم کمی افزایش در پذیرش بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی در شب‌های ماه کامل مشاهده شده است. البته، این نتایج در همه جای دنیا ثابت نیستند و ممکن است به عوامل فرهنگی یا شیوه‌های مختلف بیمارستان‌ها مربوط باشند.

در نهایت، ماه ممکن است زمان خواب ما را کمی کم کند و کمبود خواب قطعاً می‌تواند بر سلامت روان تأثیر بگذارد، به‌ویژه برای افرادی که از اختلالاتی مثل افسردگی، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی یا صرع رنج می‌برند. اما ایده اینکه ماه کامل به‌طور مستقیم باعث بروز بیماری‌های روانی می‌شود، بیشتر یک افسانه است تا واقعیت.

دانشمندان در طول سال‌ها تلاش کرده‌اند دلایل دیگری برای تأثیرات فرضی ماه پیدا کنند و به مواردی مانند اثرات جاذبه‌ای ماه یا تغییرات مغناطیسی و جو در زمان‌های مختلف ماه اشاره کرده‌اند. اما بعد از تحقیقات زیاد، هیچ‌کدام از این نظریه‌ها نتواسته‌اند ثابت کنند که ماه به‌طور مستقیم یا معناداری بر بدن انسان اثر می‌گذارد.

نیروهای جاذبه‌ای که باعث جابجایی آب در اقیانوس‌ها می‌شوند، ضعیف‌تر از آن هستند که بر فیزیولوژی انسان تأثیر بگذارند. همچنین، تحقیقات درباره تغییرات مغناطیسی و جوی در زمان‌های مختلف ماه نتایج یکسان و قوی نداشته است.

اگر علم به وضوح نشان می‌دهد که ماه تأثیرات کمی دارد، پس چرا هنوز خیلی‌ها معتقدند که ماه کامل باعث رفتارهای عجیب و بی‌خوابی می‌شود؟ روانشناسان این پدیده را «همبستگی خیالی» می‌نامند. به این معنا که ما فقط به شب‌هایی توجه می‌کنیم که اتفاقات غیرعادی همزمان با ماه کامل رخ داده‌اند، ولی شب‌هایی که هیچ چیزی رخ نداده را فراموش می‌کنیم.

ماه به راحتی قابل مشاهده است. برخلاف عواملی مثل استرس، کافئین یا استفاده از گوشی که می‌توانند خواب ما را مختل کنند، ماه همیشه در آسمان است و به همین دلیل به راحتی می‌توان آن را مقصر دانست.

حتی اگر ماه باعث جنون نشود، تأثیرات جزئی آن بر خواب نکته‌ای مهم را یادآوری می‌کند: نور شبانه نقش مهمی در خواب دارد.

بدن ما به‌طور طبیعی برای پیروی از چرخه نور و تاریکی طراحی شده است. نور اضافی در شب، چه از نور ماه، چراغ‌های خیابان یا صفحه گوشی، می‌تواند ریتم شبانه‌روزی بدن را به تأخیر بیندازد، تولید ملاتونین را کاهش دهد و باعث خواب کم‌عمق و بی‌کیفیت شود.

در دنیای امروزی، نور مصنوعی تأثیر بیشتری بر خواب دارد تا نور ماه. به همین دلیل بسیاری از متخصصان خواب توصیه می‌کنند که زمان استاندارد دائمی باقی بماند تا با ریتم بیولوژیکی بدن سازگارتر باشد.

پس اگر در شب‌های ماه کامل دچار بی‌خوابی شدید، ممکن است واقعاً تحت تأثیر نور ماه قرار گرفته باشید. اما اگر بی‌خوابی شما تداوم دارد، بهتر است به دیگر عوامل، مثل نور صفحه گوشی یا استرس، توجه کنید.