در شرایطی که بازار فیلترشکن‌ها و VPNها به یکی از بزرگ‌ترین تجارت‌های غیررسمی در بازار زیرزمینی فضای مجازی ایران تبدیل شده و تخمین‌ها از گردش مالی چندین ده‌ها هزار میلیاردی حکایت دارد، مجلس شورای اسلامی با تحقیق و تفحص پیرامون این موضوع سامانه‌های مدیریت گذرگاه داده‌های کشور موافقت کرد. این تصمیم می‌تواند نقطه آغاز یک بررسی فراگیر درباره نفوذ فناوری‌های دورزننده محدودیت‌ها، اثرشان بر اقتصاد دیجیتال و امنیت ملی باشد.
صبح روز سه‌شنبه ۴ آذرماه، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی، پس از استماع گزارش کمیسیون صنایع و معادن، با تحقیق و تفحص از عملکرد نهادهای مسئول در مدیریت ترافیک اینترنت و مقابله با ابزارهای فیلترشکن موافقت کردند. این ابزارها طی سال‌های اخیر، از ابزارهای جانبی به بخشی جدایی‌ناپذیر از تجربه آنلاین میلیون‌ها کاربر ایرانی تبدیل شده‌اند.
آنچه این تحقیق و تفحص را ویژه می‌کند، رویکرد آن است: نگاه جامع به ابعاد فنی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و حتی روانی این پدیده. نمایندگان، در قالب محورهای یازده‌گانه، پرسش‌های کلیدی را مطرح کرده‌اند؛ از نسبت ترافیک داخلی به خارجی و هدف‌گذاری ۷۰ درصدی برای مصرف داخلی گرفته تا چرایی و چگونگی حضور داده‌های شهروندان ایرانی بر سرورهای خارجی.
اما شاید حساس‌ترین بخش، بررسی گردش مالی این بازار زیرزمینی باشد. آمارهای غیررسمی از «۲۰ تا ۵۰ همت» بازار فیلترشکن‌ها حکایت دارد؛ رقمی که اگر آن را با برخی حوزه‌های اقتصادی رسمی مقایسه کنیم، نشان‌دهنده شکاف عظیم میان قانون‌گذاری و واقعیت بازار دیجیتال ایران است. مجلس می‌خواهد بداند این پول دقیقا در جیب چه اشخاص حقیقی یا حقوقی می‌رود و چه شبکه‌هایی پشت پرده کنترل و توزیع آن هستند.
همچنین بخشی از سوالات نمایندگان بر مبنای مصوبه ۱۳ خرداد ۱۳۹۶ شورای عالی فضای مجازی بنا شده؛ مصوبه‌ای که هدف آن ساماندهی و میزبانی داده‌ها در «شبکه ملی اطلاعات» بود، اما به نظر می‌رسد فاصله قابل‌توجهی میان انتظار و تحقق وجود دارد.
در کنار ابعاد سخت‌افزاری و زیرساختی، محور دیگری از تحقیق و تفحص به جنبه‌های اجتماعی و روانی می‌پردازد؛ از حفاظت کودکان در فضای مجازی گرفته تا مدیریت بهتر مصرف اینترنت در خانواده‌ها. این بخش، بازتابی از تجربه جهانی است؛ جایی که کشورهای مختلف، در مواجهه با ابزارهای دورزننده محدودیت‌ها، علاوه بر رویکرد امنیتی، به آموزش کاربر و بالا بردن سواد رسانه‌ای نیز توجه کرده‌اند.
نکته مهم دیگر، بررسی نقش و تخلفات احتمالی برخی مأموران دولتی یا نهادهای مرتبط در «مافیای فروش فیلترشکن‌ها» است؛ موضوعی که اگر ثابت شود، می‌تواند به یکی از پرونده‌های پرحاشیه حوزه فناوری ایران تبدیل شود.
با آغاز این تحقیق و تفحص، انتظار می‌رود بخش‌هایی از واقعیت پنهان بازار VPN و فیلترشکن، از حجم ترافیک و اقتصاد آن تا نقش بازیگران پشت‌پرده، آشکار شود. پرسش اساسی اینجاست: آیا این بررسی می‌تواند به نفع کاربران باشد یا به ضرر آن‌ها؟
source