بازگشت به وطنی که منتظرشان نیست

حالا ایران که چهاردهه میزبان افغانستانی‌ها بوده است، از ابتدای سال، به گفته خود مسئولان بیش از 717 هزارنفر را خارج کرده است. حالا مرز دوغارون خراسان جنوبی، محل خداحافظی اتباع غیرمجاز با کشوری است که سال‌ها مردمش میزبانشان بوده‌اند. هرچند روند خروج اتباع غیرمجاز در روزهای اخیر شدت گرفته است، اما با نگاهی به اطراف خود حتما مشاهده کرده‌اید که از حجم تعداد افغانستانی‌هایی که در طول روز در خیابان مشاهده می‌کردید، حالا به تعداد قابل ملاحظه‌ای کاسته شده است. این میان اما همچنان حضور و خروج آنها از ایران موافقان و مخالفانی دارد که برخی ترجیح داده‌اند در این نقطه حساس، سکوت کنند و اظهارنظر نکنند.

درحالی که آمارهای ضدونقیضی از تعداد افغانستانی‌های حاضر در ایران منتشر می‌شد و حتی برخی رقم تا بیش از ده میلیون نفر را اعلام می‌کردند، به تازگی نادر یاراحمدی، مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور اعلام کرده است که بیش از ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار مهاجر در کشور حضور دارند. در حالی که به گفته او، تجربه جهانی نشان می‌دهد حداکثر سه درصد جمعیت هر کشور می‌تواند پذیرای مهاجران باشد. این درحالی است که در همه جای دنیا، ورود غیرقانونی اتباع هرکشوری جرم است. اما نکته مهم این است که این حجم از اتباع غیرمجاز چگونه این همه سال در ایران اسکان یافتند و چرا زودتر از این چند سال اخیر، چاره‌ای برای حضور آنها درنظر گرفته نشد و آیا می‌شود یک شبه همه این افراد را درحالی خارج کرد که قطعا تبعاتی هم در کشور میزبان برای آنها وجود دارد و هم در کشوری که از آن خارج شده‌اند. همان طور که طالبان هم اعلام کرده است که آمادگی بازگشت این تعداد افغان را ندارد و از سازمان‌های بین‌المللی درخواست کمک کرده است.

ایجاد ناامنی

اما آنچه مسلم است، تاثیر حضور اتباع غیرمجاز در ایران است. به طوری که برخی از افرادی که در حومه تهران ساکن هستند، معتقدند که حضور قابل توجه افغان‌ها در محل زندگی شان، سبب ایجاد ناامنی شده است. این درحالی است که آن دسته از اتباع غیرمجازی که سبب ایجاد ناامنی شده‌اند، باعث شده‌اند که دیگر افغانستانی‌هایی که با مجوز و قانونی در کشور حضور دارند هم تحت الشعاع قرار بگیرند و به نوعی در این میان خشک و ‌تر با هم می‌سوزند. اما در کل، بسیاری از ایرانیان از حضور بی‌رویه اتباع در ایران دلخوشی ندارند. حالا حتی خود افغان‌ها هم به این مساله اذعان دارند که ناامنی که برخی هموطنانشان در ایران ایجاد کرده‌اند، عاقبت گریبان خودشان را گرفته است.

یکی از ساکنان محله‌ای در شمال تهران، به «آرمان‌ملی» گفت که یک زن و مرد افغانستانی در نزدیکی ما به جرم جاسوسی و هنگام فرار با خودرویی، بازداشت شدند. هرچند آمار دقیقی از تعداد این اتباع و نحوه جاسوسی و اقدامات دیگر آنها هنوز منتشر نشده است، اما همین مساله سبب شد که روند اخراج اتباع غیرمجاز از ایران، بیش از گذشته شدت بگیرد. به طوری که وزارت امور خارجه طالبان اعلام کرده بود که در طول جنگ 80هزارنفر افغان از ایران بازگشتند. این درحالی است که ایران پیشتر اعلام کرده بود که خروج درصد قابل توجهی از این افغان‌ها داوطلبانه بوده است.

اذعان طالبان به کمبود منابع افغانستان

از سال 1400 بود که روند خروج اتباع غیرمجاز از کشور، شدت گرفت. درحالی که برخی این میان معتقدند که یک شبه نمی‌توان این حجم از اتباع غیرمجاز را خارج کرد و حالا سخنگوی طالبان هم گفته است که امارات اسلامی افغانستان توانایی تأمین امکانات لازم برای سیل ورود اتباع این کشور از ایران را ندارد و نهادهای بین‌المللی باید کمک کنند.

ذبیح‌ا… مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی افغانستان (طالبان)، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری اسپوتنیک اعلام کرده است که تعداد پناهجویان افغانستانی که از ایران بازگردانده می‌شوند بسیار زیاد است و طالبان در تلاش است تا حد توان به آنها کمک کند، اما با کمبود منابع کافی مواجه است.

مجاهد افزود: ما از تمام امکانات موجود استفاده می‌کنیم، اما به حمایت نهادهای بین‌المللی، از جمله سازمان بین‌المللی مهاجرت، نیاز داریم.

سخنگوی طالبان تأکید کرده است که «این وضعیت نشان‌دهنده بار سنگین مهاجران بر دوش افغانستان است.» به گفته وی دولت طالبان در حال حاضر برنامه‌های کمکی را اجرا می‌کند. این برنامه‌ها شامل ثبت‌نام بازگشتی‌ها، ارائه مراقبت‌های پزشکی، غذا، چادرهای موقت، حمل و نقل و توزیع کمک‌های مالی نقدی می‌شود.

کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان هم روز نوزدهم تیر اعلام کرده است که در سال 2025، بیش از یک میلیون پناهجوی افغان از ایران به افغانستان بازگشته‌اند. منابع افغان و نهادهای بین‌المللی نیز گزارش دادند که روز نخست ماه جاری (یکم جولای)، بالاترین آمار بازگشت پناهجویان ثبت شده است، به‌طوری که تنها در یک روز، 43 هزار نفر به افغانستان بازگشته‌اند.

توقف به کارگیری اتباع غیرمجاز

سال‌هاست اتباع غیرمجاز در ایران به دلیل اینکه راضی به کار با حداقل حقوق و امکانات هستند، مورد استقبال کارفرمایانی قرار گرفته‌اند، که تنها دغدغه‌شان نیروی کار ارزان بوده است. این مساله به‌خصوص در صنعت ساختمان، بیش از دیگر صنایع مشهود است. به طوری که برخی از خود افغان‌ها هم به این موضوع اشاره می‌کنند و معتقدند که هموطنانشان، با پایین‌ترین میزان حقوق و در شرایطی که حتی ایمنی آنها هم به اندازه کافی رعایت نمی‌شود، در ساختمان‌ها مشغول به کار هستند. یکی از افغان‌هایی که سال‌هاست در تهران زندگی می‌کند، به «آرمان‌ملی» گفت: من خودم چند مورد از دوستانم بودند که در پروژه‌ای ساختمانی مشغول به کار بودند و در هنگام کار دچار حادثه شدند. درحالی که اگر یک ایرانی آسیب می‌دید، پروژه را تعطیل می‌کردند، اما چون افغانی بودند، تنها درمانش کردند و کار ادامه پیدا کرد.

درحالی که شهرداری اعلام کرده است که از نیروی کار اتباع استفاده نمی‌کند، اما اگر نگاهی به دور و اطرافتان بیندازید، حتما تعداد قابل ملاحظه‌ای از اتباع را هم در برخی فضاهای شهری، چه به عنوان پاکبان و یا باغبان در برخی بوستان‌های تهران مشاهده می‌کنید. این درحالی است که همه اتباعی که در ایران حضور دارند را نمی‌توان عامل خرابکاری و جاسوس و یا سبب ایجاد ناامنی دانست، اما تعداد قابل توجهی از آنها به ناامنی از ایران درحالی دامن زدند که ایران چهاردهه میزبانشان بود و حالا تعداد قابل توجهی از آنها در ایران دارای خانواده هستند. خانواده‌هایی که برخی اغلب فرزندانشان در ایران به دنیا آمده‌اند و حالا ترک ایران به مقصد افغانستان، برایشان چالشی جدی است. هرچند چالش‌های فرزندان آنها زمانی که بزرگ شوند، حتما بیش از امروز خواهد بود. حالا باید دید که بازگشت به وطن، جایی که نیازی برای تمدید برگه عبور و زندگی عادی ندارند، در نهایت کمی آرامش برایشان به همراه خواهد آورد یانه.