عباس امام
(دانشگاه شهید چمران اهواز)
با انتشار ترجمه فارسی اثر تاریخی راهگشای حضرت آیت الله سیدعلی خامنه ای با عنوان” تحقیق در حکم صابئین مندایی: درسی از دروس خارج رهبر عظیم الشان جمهوری اسلامی ایران حضرت ایت الله سید علی حسینی خامنه ای (دام ظله)” به ترجمه سلیم فرج جیزان(اهواز: انتشارات تر آوا، ۱۳۸۹) در ۱۲۴ صفحه، فصلی نو و نویدبخش در حیات اجتماعی صابئین مندایی آغاز گشت. بر اساس مفاد کتاب یاد شده، یکتاپرستی صابئین مندایی در قرآن کریم در سوره های بقره، مائده ، و حج مورد توجه بوده، و این خود دلایل محکمی بر اثبات یکتاپرستی آنان است. یکی از دستاوردهای عملی مثبت این فضا، ایجاد تحرک بیشتر در جامعه صابئین مندایی/صبی های خوزستان در ضرورت توجه هرچه بیشتر به اصول اعتقادی دین خود و از جمله تلاش در راستای توجه هر چه بیشتر به کتاب مقدس باورمندان به این دین است که کتاب آسمانی خود را “گنزا ربا” می نامند. البته این کتاب علی رغم جایگاه والای خود نزد صابئین مندایی، بازتاباننده همه آراء و عقاید پیروان این دین تلقی نمی شود و بلکه جزیی است بنیادین از یک مجموعه کتاب های دینی بنیادین دیگر مانند” انیانی” (درباب شعائر دینی همچون وضو ونماز)، “قلستا” (درباب آداب و رسوم خاص ازدواج)، سیدرا اد نشمائا(درباب روح) و سیدرا اد مصبتا(درباب آداب غسل تعمید).
گنزا ربا، با تلفظ Ginza Rabba و به معنای” گنجینه بزرگ” ، مهم ترین کتاب دینی باورمندان به دین صابئین مندایی است که عمدتا در عراق و خوزستان(و در چنددهه اخیر،در اروپا،آمریکا، و استرالیا)زندگی می کنند. این کتاب، با عنوان “صحف آدم” نیز شناخته می شود چراکه به اعتقاد صابئین مندایی مطالب این کتاب آسمانی توسط فرشته ای به نام “هیبل زیوا” در بیش از ۴۴۵۳۸۶ سال پیش بر حضرت آدم(نخستین آفریده پروردگار و نخستین پیامبر صابئین مندایی) وحی شده است.به باور صابئین مندایی، مطالب گنزا ربا توسط “ناصورائیان ” (واژه ای آرامی، به معنای فرد مومن، پرهیزگار، و یا پاسدار دین مندایی، و در مجموع به معنای طبقه روحانیون) از همان زمان سینه به سینه و بدون کم و کاست یا دخل و تصرفات، منتقل و تا کنون باقی مانده است.
گنزا ربا، در اصل به زبان آرامی شرقی است که طبعا زبانی باستانی بوده و برای برخی صابئین مندایی ناآشنا با آن زبان باستانی، امکان مطالعه نسخه آرامی کتاب را ندارند. صابئین مندایی کشور عراق نیز از ترجمه عربی آن استفاده می کنند. نکته جالب توجه ذیربط این که نخست گنزا ربا به آلمانی ترجمه شده و بعد بر بنیاد ترجمه آلمانی، ترجمه انگلیسی آن نیز منتشر گردیده است. در واقع، منداییان عراق نیز ترجمه عربی خود را با محوریت ترجمه های آلمانی و انگلیسی انجام داده اند چرا که پیشگامان مندایی شناسی و نیز زبانشناسان متخصص زبان آرامی شرقی از حدود دو قرن پیش تا کنون همچنان اروپایی ها هستند.
به همین دلیل، “مندائیان ناصورایی”(نام دیگر صابئین مندایی که عموما ترجیح می دهند به این عنوان شناخته شوند) اهل خوزستان و ایران نیز از دوسه دهه پیش دست به کار شده تا نسخه فارسی پیراسته ای نیز از کتاب مقدس خود فراهم کنند تا هم مورد استفاده باورمندان ایرانی این دین قرارگیرد و هم دیگر ایرانیان فارسی زبان علاقه مند به آشنایی با اصول اعتقادی این دین از آن بهره گیرند. از مقدمه ترجمه فارسی گنزا ربا چنین بر می آید که از حدود ۳۰ سال قبل مجموعه ای ۹ نفره از روحانیون مندایی و استادان مندایی آشنا و مسلط به زبان فارسی اقدام به تشکیل “هیئت مترجمان انجمن صابئین مندایی ایران-اهواز” کرده اند تا چنین کار سترگی را انجام دهند(چحیلی، ص. ۷). اعضای “هیئت مترجمان…” بشرح زیر بوده اند:
- زنده یاد ریشا اد اما گنزورا جبار طاووسی به عنوان سرویراستار اولیه] عنوان “ریشا اد اما”، در زبان آرامی مندایی به معنای ” رییس یا بزرگ امت مندایی” است و” گنزورا” نیز تقریبا به معنایی معادل” مجتهد” می باشد[.
- ریشا اد اما صلاح چحیلی(رییس امت مندائیان جهان در حال حاضر)
- گنزورا طالب دراجی(عاقد مراسم عقدازدواج مندائیان در ایران)
- گنزورا نجاح چحیلی(رهبر دینی صابئین مندایی در ایران)
- استاد جمال دراجی(معلم زبان مندایی)
۶.خانم سوعاد چحیلی(ناصورایا و معلم زبان مندایی)
- خانم ندا چحیلی (ناصورایا و معلم زبان مندایی)
- اشکندا فلاح چحیلی(اشکندا: به معنای دستیار روحانیون)
- استاد دکتر اشکندا سالم چحیلی(ناصورایا و معلم و مدرس خط و زبان و اطلاعات دینی مندایی)
هیئت نامبرده بالا، با مبنا قرار دادن ۵ نسخه آرامی گنزا ربا بشرح زیر، شروع به ترجمه فارسی خود کردند:
- گنزا ربای قدیمی
- گنزا ربای نوشته شده توسط ملاسعد
- گنزاربای رسیده از عراق
- گنزا ربای تحریر شده توسط استاد زبان مندایی به نام پیترمن آلمانی
- گنزا ربای تحریر شده بوسیله کامپیوتر توسط خانم سوعاد چحیلی
پس از کار تخصصی و طولانی مدت چندین ساله ترجمه کل متن گنزا ربا از زبان آرامی به فارسی، در مرحله بعد یک مجموعه از روحانیون نامبرده زیر به مدت ۳ سال(هفته ای دو روز و هر جلسه دو ساعت) به بررسی ترجمه فارسی و مقابله آن با نسخه های ۵ گانه معتبر نامبرده بالا و دیگر منابع پرداخته و نهایتا کار تدوین یک نسخه نهایی ویراسته و پیراسته را به پایان رساندند:
- گنزورا طالب دراجی
- گنزورا نجاح چحیلی
- ترمیدا ]طلبه[ساموی چحیلی
- ترمیدا بهرام نادری زاده
- ترمیدا سام زهرونی
- ترمیدا پیام جیزان
- استاد جمال دراجی
- استاد دکتر اشکندا سالم چحیلی
ترجمه فارسی گنزا ربا(کتاب مقدس صابئین مندایی) در سال ۱۳۹۹ به کوشش “هیئت مترجمان انجمن صابئین مندایی ایران –اهواز”(زیرنظر سرپرست مترجمین اشکندا دکتر سالم چحیلی) و توسط نشر ترآوا در اهواز منتشر شده است. این ترجمه ۳۷۲ صفحه حجم دارد. اما، نکته جالب توجه و منحصر بفرد درباره این کتاب مقدس آن است که کتاب شامل دو بخش مجزا و متقارن است: یک بخش با عنوان “گنزا ربا یمین]” گنزا ربای سمت راست[ که صفحات آن مانند همه کتاب های فارسی و عربی از سمت راست تا صفحه ۲۵۰ تنظیم و صفحه آرایی شده، اما بخش دیگر کتاب با عنوان” گنزا ربای اسمال”]گنزا ربای سمت چپ[ به صورت وارونه بخش دیگر کتاب از سمت چپ صفحه آرایی شده و آن نیز ۱۱۹ صفحه حجم دارد و هردو بخش کتاب البته به صورت یک مجلد به هم پیوسته هستند. قطع کتاب، به صورت رحلی است و خوش دست، و حروف چاپی درشت و خوشخوان، و از نظر صفحه آرایی نیز با حاشیه بندی چشم نوازی در دسترس خواننده . طبعا، با توجه به متقارن بودن دو سمت کتاب، این کتاب مقدس دارای دو فهرست مطالب جداگانه است؛ یک فهرست مطالب در سمت راست کتاب برای گنزاربای یمین و یک فهرست مطالب نیز در سمت چپ کتاب به صورت وارونه سمت راست که در سمت چپ کتاب گنجانده شده است.
گنزا ربای یمین، دارای ۹۶″ کتاب” (معادل واژه “سوره ” در فرهنگ اسلامی) کوچک و بزرگ(مجموعا، در ۲۴۹ صفحه) ، و گنزاربای اسمال نیز شامل ۶۱ کتاب است(مجموعا، در۱۱۹ صفحه). از لحاظ محتوایی نیز عموما اعتقاد بر این است که گنزاربای یمین بیشتر مرتبط با آفرینش جهان هستی، انواع ادعیه و مزامیر و قصص دینی است، و گنزاربای اسمال نیز بیشتر به روح انسان و چگونگی تعالی روح و صعود به قلمرو روشنایی ذات پرورگار می پردازد.
زبان ترجمه فارسی گنزا ربا، با توجه به خصوصیات زبانی-بیانی این گونه متون مذهبی(بویژه متنی باستانی و از زبان و فرهنگی دور از ایران و زبان فارسی امروز) زبانی است راحت و قابل فهم و به دور از پیچیدگی های سرسام آور، هر چند متن بنا بر ذات این گونه متون خالی از اصطلاحات، تعبیرات، و عبارت پردازی های دشوار و دیر یاب هم نیست. اتفاقا، در تبیین و کمک به حل برخی پیچیدگی های بیانی و کمک به درک معنای پاره ای لغات و اصطلاحات ناآشنا و دشوار متن این ترجمه فارسی گنزا ربا بوده که به کوشش دکتر فرحان کچیلی در آبان ماه ۱۴۰۲ جزوه یا کتابچه ای در قالب یک واژگان شش(۶) صفحه ای شامل توضیح حدود ۱۰۰ واژه دشوار متن منتشرشده که ظاهرا قرار است در چاپ های بعدی ترجمه همراه اثر منتشر گردد.
در پایان، ضمن عرض دستمریزاد به هیئت مترجمان این اثر ارزشمند ، یک نمونه از ترجمه فارسی گنزا ربای یمین(کتاب ۲ ، ص. ۳۵) را تقدیم می کنم تا هم با شفافیت زبان ترجمه فارسی متن آشنا شوید، و هم با محتوای احکام دینی این کتاب که بسیار با آموزه های قرانی- اسلامی ما مسلمانان همسانی دارد و همخوانی:
یاد ده آنها را که به دعا و نیایش که بپاخیزند و ستایش کنند مالک اعلای نور،خداوند همه عالم ها را ، سه بار در روز و دو بار در شب. به آن ها بگو همسربگیرند و خانواده تشکیل دهید تا عالم از شما گسترش یابد. هنگامی که با همسرتان نزدیکی می کنید، با آب غسل نمایید و خودتان را پاک کنید. زنا نکنید. دزدی ننمایید و مردم را به قتل نرسانید. ای کامل ها و مومنین، ای مومنین و کامل ها، از سخنان برنگردید. شرارت و دروغ ، طلا و نقره و اندوخته این عالم را دوست نداشته باشید زیرا که این عالم باطل می شود و اندوخته اش نابود می گردد. شیطان و اصنام را عبادت نکنید که این ها برده ی شما خواهند بود و در دنیا مطیع شما می گردند. هرکس شیطان را عبادت کند، در آتش گداخته گرفتار خواهد شد تا روز قضاوت و لحظه و ساعت نجات، تا اراده کند مالک نور، داوری که همه عالم را داوری می کند. شهادت دروغ ندهید؛ وقتی قضاوت می کنید، شاهدان راستین بیایند و شهادت دهند، مردم با ایمان بیایند و شهادت دهند؛ درست قضاوت کنید و قضاوت را منحرف نکنید. هرکس قضاوت را منقلب کندآآتش شعله ور او را می خورد. خادمین درستکار را به دست ارباب ها تسلیم نکنید. خیرات به فقرا و مساکین بدهید، وقتی که می دهید بر آن شهادت ندهید. اگر با دست راستتان می دهید، به دست چپ تان نگویید؛ اگر با دست چپ تان می دهید به دست راستتان نگویید. هرکس که خیرات دهد و صحبت نماید، از او پاک می شود و به حساب اش نمی آید. احترام بگذارید به پدر و مادر و برادران بزرگ تر مانند پدر، فرزندی که پدر و مادرش را تحقیر کند در خانه داوری محکوم می شود. سرهایتان را برای شیطان خم نکنید؛ چشم هایتان چشم چرانی نکنند؛ گوش هایتان به بدی گوش ندهند و قلب تان کینه نگیرد؛ هرکس که کینه بگیرد، شخص کاملی خوانده نمی شود. نگاه نکنید و طمع ننمایید و چیزی را که از آن شما نیست ، نخواهید. چنانچه خداوند به شما عطا کند بر آن ستیز نکنید زیرا همه چیز با خواست خداوند به خوبی نوشته شد و شما عطا گردید.
source