چشم غیرمسلح دربرابر جهان؛ دورترین جایی که بدون تلسکوپ می‌توان دید، کجا است؟

بسیاری از ستاره‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که بسیار درخشان‌اند، ستارگان متغیر هستند؛ یعنی میزان درخشندگی‌شان در طول زمان تغییر می‌کند. ما برای رسیدن به هدف خود باید به دنبال جرمی بسیار درخشان باشیم؛ چیزی که شاید چند صد هزار برابر خورشید نور ساطع کند. به همین دلیل، قدر ظاهری آن جرم ممکن است همیشه در محدوده‌ی دید انسان نباشد.

مشکل دیگر، میزان اطمینان ما از فاصله‌ی ستاره‌ها است. ماهواره‌ی «گایا» متعلق به آژانس فضایی اروپا، دقیق‌ترین نقشه‌ی کهکشان راه شیری را تا به امروز ترسیم و موقعیت و حرکت میلیاردها ستاره را ردیابی کرده است؛ اما این موقعیت‌ها نیز با مقداری عدم ‌قطعیت آماری همراه هستند که باعث پیچیدگی بیشتر در این جست‌وجو می‌شود.

براساس داده‌های گایا، چند ادعای قابل‌توجه مطرح می‌شود. یکی از پرتکرارترین موارد، ستاره «وی۷۶۲ کاسیوپیه» است که با فاصله‌ی تنها ۲۵۰۰ سال نوری در مرز قابل مشاهده‌بودن قرار دارد. مورد ویژه‌تر دیگر «رو کاسیوپیه»، ابرغول زردرنگ است که بیش از ۳۰۰ هزار برابر خورشید درخشندگی دارد و در فاصله‌ی ۸ هزار سال نوری قرار گرفته است.

در همان صورت فلکی (ذات‌الکرسی)، ستاره‌ی فی کاسیوپیه (فی ذات‌الکرسی) نیز وجود دارد که از چند ستاره تشکیل شده و قدر ظاهری ترکیبی آن ۴٫۹۵ است. این منظومه ممکن است تا ۱۵ هزار سال نوری از ما فاصله داشته باشد.

اگر پارامترهای خود را کمی گسترش دهیم و فقط به ستاره‌ها اکتفا نکنیم، شاید بتوانیم کهکشان‌های دیگر را هم با چشم غیرمسلح ببینیم. در صورت برخورداری از دید خوب و قرارگرفتن در شرایط نوری عالی (آسمانی تاریک و بدون آلودگی نوری)، می‌توانید کهکشان آندرومدا را ببینید که ۲٫۵ میلیون سال نوری از ما فاصله دارد. برخی افراد حتی موفق به دیدن کهکشان M81 (تقریباً ۱۲ میلیون سال نوری) و M83 (۱۵ میلیون سال نوری) نیز شده‌اند.

با‌این‌حال، رکورد واقعی مربوط به پدیده‌ی دیگری است: انفجار پرتو گاما، نوعی انفجار فوق‌العاده قدرتمند از نور در محدوده‌ی پرتوهای گاما که پس از انفجار ابرنواختر یا برخورد ستارگان نوترونی رخ می‌دهد.

اگر دید چشمانتان اجازه نمی‌دهد که کهکشان‌های کم‌نور را ببینید، یا نمی‌خواهید منتظر انفجارهای نادر GRB بمانید، هنوز هم گزینه‌ای شگفت‌انگیز پیش رویتان است: ابرها‌ی ماژلانی بزرگ و کوچک؛ دو کهکشان کوچک که به دور کهکشان راه شیری می‌چرخند. این دو کهکشان در نیم‌کره‌ی جنوبی زمین، حتی در شرایط نه‌چندان ایده‌آل هم قابل مشاهده‌اند و بیش از ۱۶۰ هزار سال نوری از ما فاصله دارند.

شگفت‌انگیز است که می‌توانید به آسمان نگاه کنید و فوتون‌هایی را ببینید که از ورای تاریکی‌های پهناور کیهان، فقط برای برخورد به شبکیه‌ی چشمانتان سفر کرده‌اند؛ ارتباطی کیهانی، میان شما و ستارگانی فراتر از مرزهای کهکشانمان.