علائم خاموش بیماری کبد و راه‌های پیشگیری از آن

فرارو- پنج عادت روزمره   از عوامل اصلی آسیب خاموش به کبد هستند که با اصلاح سبک زندگی می‌توان از ابتلا به بیماری‌های کبد پیشگیری کرد.

به گزارش فرارو به نقل از ایندیپندنت،  کبد به عنوان یکی از حیاتی‌ترین و پرکارترین اندام‌های بدن انسان، نقشی اساسی در سلامت کلی ایفا می‌کند. این اندام نه تنها وظیفه سم‌زدایی و پاکسازی مواد مضر را بر عهده دارد، بلکه در فرآیند هضم غذا، ذخیره مواد مغذی و تنظیم سوخت‌وساز بدن نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. با وجود قدرت بازسازی و مقاومت چشمگیر کبد، این عضو حیاتی در برابر آسیب‌ها مصونیت کامل ندارد. بسیاری از عادت‌های روزمره که اغلب نادیده گرفته می‌شوند، می‌توانند به مرور زمان باعث آسیب جدی به کبد شده و در نهایت منجر به بیماری‌هایی مانند سیروز (زخم و سفتی دائمی کبد) یا نارسایی کبد شوند.

یکی از چالش‌های مهم در تشخیص بیماری‌های کبدی، ماهیت خاموش و پنهان آن‌ها در مراحل اولیه است. در این مراحل، علائم ممکن است بسیار مبهم باشند؛ مانند خستگی دائمی یا حالت تهوع خفیف. با پیشرفت آسیب، نشانه‌های واضح‌تری بروز می‌کنند که یکی از شناخته‌شده‌ترین آن‌ها زردی پوست و سفیدی چشم‌ها است. گرچه بسیاری، بیماری‌های کبدی را تنها به مصرف الکل نسبت می‌دهند، اما عوامل دیگری نیز می‌توانند به همان اندازه خطرناک باشند. در ادامه به پنج عادت شایع که به صورت خاموش به کبد آسیب می‌زنند، پرداخته می‌شود.

۱. مصرف الکل 

الکل شناخته‌شده‌ترین عامل آسیب به کبد است. هنگام مصرف نوشیدنی‌های الکلی، کبد تلاش می‌کند آن را تجزیه کرده و از بدن دفع کند، اما مصرف زیاد، این فرآیند را مختل کرده و باعث تجمع مواد سمی می‌شود که سلول‌های کبد را تخریب می‌کنند. آسیب کبدی ناشی از الکل به صورت تدریجی پیشرفت می‌کند. در ابتدا، چربی در کبد انباشته می‌شود (کبد چرب الکلی) که معمولاً بدون علامت خاص است و در صورت ترک مصرف، قابل بازگشت خواهد بود. ادامه مصرف می‌تواند به التهاب و زخم کبد (هپاتیت الکلی) منجر شود. در مراحل پیشرفته، این زخم‌ها به سیروز تبدیل می‌شوند که عملکرد کبد را به شدت مختل می‌کند. گرچه بازگرداندن کامل عملکرد کبد در سیروز دشوار است، اما ترک الکل می‌تواند از پیشرفت آسیب جلوگیری کند. 

۲. رژیم غذایی ناسالم و عادات تغذیه‌ای مضر

رژیم غذایی ناسالم نیز می‌تواند باعث تجمع چربی در کبد شود و به بیماری‌ای منجر شود که امروزه «بیماری کبد چرب مرتبط با اختلال متابولیک» (MASLD) نامیده می‌شود و پیش‌تر به عنوان «کبد چرب غیرالکلی» (NAFLD) شناخته می‌شد. تجمع بیش از حد چربی در کبد عملکرد آن را مختل کرده و در طول زمان باعث التهاب، ایجاد زخم و حتی سیروز می‌شود. افرادی که اضافه‌وزن دارند، به‌ویژه کسانی که چربی اضافی در ناحیه شکم دارند، بیشتر در معرض این بیماری هستند. فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا نیز از عوامل خطر مهم محسوب می‌شوند.

غذاهای سرشار از چربی‌های اشباع، مانند گوشت قرمز، غذاهای سرخ‌شده و تنقلات فرآوری‌شده، می‌توانند سطح کلسترول را افزایش داده و موجب انباشت چربی در کبد شوند. مصرف زیاد قند و نوشیدنی‌های شیرین نیز خطر ابتلا به کبد چرب را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. تحقیقات سال ۲۰۱۸ نشان داد افرادی که بیشتر نوشیدنی‌های قندی مصرف می‌کنند، ۴۰ درصد بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

همچنین، غذاهای فوق‌فرآوری‌شده مانند فست‌فود، غذاهای آماده و تنقلات حاوی شکر و چربی ناسالم، فشار زیادی به کبد وارد می‌کنند. مطالعات گسترده حاکی از آن است که مصرف زیاد این غذاها به‌طور مستقیم با افزایش مشکلات کبدی مرتبط است. در مقابل، پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد غذایی طبیعی، می‌تواند در پیشگیری و حتی بهبود کبد چرب مؤثر باشد. رژیم‌های حاوی سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل، حبوبات و ماهی، به کاهش چربی کبد و بهبود عواملی چون قند خون و کلسترول کمک می‌کنند. مصرف کافی آب (حدود ۸ لیوان در روز) نیز برای پشتیبانی از فرآیندهای سم‌زدایی طبیعی کبد اهمیت دارد.

۳. مصرف بی‌رویه مسکن‌ها

بسیاری از افراد برای رفع سردرد، دردهای عضلانی یا تب، به داروهای مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن روی می‌آورند. گرچه مصرف این داروها در دوز توصیه‌شده بی‌خطر است، اما حتی کمی فراتر رفتن از مقدار مجاز می‌تواند برای کبد بسیار خطرناک باشد. کبد هنگام تجزیه استامینوفن، ماده‌ای سمی به نام NAPQI تولید می‌کند. به‌طور معمول، بدن با کمک ماده‌ای محافظ به نام گلوتاتیون، این سم را خنثی می‌کند.

اما در مصرف بیش از حد، ذخایر گلوتاتیون کاهش یافته و NAPQI تجمع پیدا می‌کند و به سلول‌های کبد آسیب می‌زند. این آسیب می‌تواند منجر به نارسایی حاد کبد شود که حتی خطر مرگ دارد. ترکیب استامینوفن با الکل یا مصرف مکرر و بدون تجویز پزشک، خطر بروز آسیب را به‌شدت افزایش می‌دهد. بنابراین، رعایت دوز توصیه‌شده و مشورت با پزشک در صورت نیاز مکرر به مسکن، ضروری است.

۴. کمبود فعالیت بدنی

سبک زندگی کم‌تحرک، یکی دیگر از عوامل مهم خطر برای بیماری‌های کبدی است. بی‌تحرکی باعث افزایش وزن، مقاومت به انسولین و اختلالات متابولیک می‌شود که همگی می‌توانند به تجمع چربی در کبد بینجامند. خبر خوب این است که حتی بدون کاهش قابل‌توجه وزن، ورزش می‌تواند به بهبود سلامت کبد کمک کند. یک مطالعه نشان داد که تنها هشت هفته تمرینات مقاومتی می‌تواند چربی کبد را تا ۱۳ درصد کاهش دهد و کنترل قند خون را بهبود بخشد. فعالیت‌های هوازی، مانند پیاده‌روی تند به مدت ۳۰ دقیقه و پنج روز در هفته، نیز در کاهش چربی کبد و افزایش حساسیت به انسولین بسیار مؤثر هستند.

۵. سیگار کشیدن

بیشتر مردم، سیگار را با سرطان ریه یا بیماری‌های قلبی مرتبط می‌دانند، اما این عادت مضر می‌تواند آسیب جدی به کبد نیز وارد کند. دود سیگار حاوی هزاران ماده سمی است که بار اضافی بر کبد تحمیل می‌کنند، زیرا این اندام تلاش می‌کند آن‌ها را فیلتر و تجزیه کند. در طول زمان، این فرآیند منجر به استرس اکسیداتیو می‌شود؛ وضعیتی که در آن مولکول‌های ناپایدار موسوم به رادیکال‌های آزاد به سلول‌های کبد آسیب رسانده، جریان خون را مختل کرده و به بروز سیروز کمک می‌کنند.

سیگار همچنین خطر ابتلا به سرطان کبد را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. مواد شیمیایی موجود در دود تنباکو، مانند نیتروزآمین‌ها، وینیل کلراید، تار و ۴-آمینوبی‌فنیل، همگی سرطان‌زا هستند. بر اساس آمار انجمن تحقیقات سرطان بریتانیا، حدود ۲۰ درصد موارد سرطان کبد در این کشور با مصرف سیگار مرتبط است.

مراقبت از کبد

کبد اندامی بسیار مقاوم است، اما شکست‌ناپذیر نیست. حفظ سلامت آن نیازمند رعایت اصولی ساده اما حیاتی است: عدم مصرف الکل، ترک سیگار، استفاده صحیح و مسئولانه از داروها، پیروی از رژیم غذایی متعادل، فعالیت بدنی منظم و نوشیدن آب کافی. در صورت مشاهده علائمی مانند خستگی مداوم، حالت تهوع یا زردی پوست و چشم‌ها، مراجعه سریع به پزشک اهمیت زیادی دارد. هر چه بیماری‌های کبدی زودتر تشخیص داده شوند، احتمال موفقیت درمان بیشتر خواهد بود.