عباس شیرازی
در شهریورماه و واپسین روزهای سال آبی و سال زراعی ۱۴۰۴ ـ ۱۴۰۳ قرار داریم و با پایان یافتن این ماه و از ابتدای مهرماه ، سال آبی و نیز سال زراعی جدید آغاز خواهد شد و لیکن بر اساس شرایط پیش آمده که در ادامه یادداشت به آن اشاره خواهم کرد، زارعین حوضه مارون ـ جراحی در شرایطی مبهم و نامطمئن قرار گرفته اند و برای انجام کشت های پاییزه که مهمترین فصل کاری و ممر درآمدی آنهاست ، سردرگم و هنوز تکلیف خود را نمی دانند.
در این ایام وضعیت بغرنج آبی کشور بر کسی پوشیده نیست و برای همگان بالاخص کشاورزان به مدد کسب تجربه از برهه گذشته و گذر مشقت بار از شرایط کم آبی در فصل کشت قبل که ناشی از کاهش چشمگیر آورد رودخانه در اثر افت بارش های مؤثر در مناطق بالادست سد مارون و تقلیل ذخیره پشت سد بود ، محسوس و قابل درک است و بروز این حالت باعث شده کشاورزان ضمن اطلاع از شرایط بحرانی به وجود آمده ، همراهی آگاهانه و مسؤلانه با متولیان امر داشته باشند و از کشت های تابستانه صرفنظر نمایند و البته بنا به وضعیت نگران کننده اندوخته سد با کورسوی امیدی در انتظار تعیین تکلیف از سوی مسؤلان ذی ربط جهت کشت های پاییزه در فصل زراعی پیش رو بمانند.
همانگونه که می دانیم رودخانه دائمی مارون با سرچشمه گرفتن از رشته کوه های استان کهگیلویه و بویراحمد و ذخیره در پشت سدی به همین نام جریان یافته و در مقطعی با پیوستن به رودخانه علاء ، رود جراحی را تشکیل می دهد . رودخانه مارون ـ جراحی در استان خوزستان با عبور از چندین شهرستان اعم از : بهبهان ، آغاجاری ، امیدیه ، رامهرمز ، رامشیر ، ماهشهر ، شادگان و در نهایت منتهی شدن به تالاب بین المللی شادگان به عنوان منبع اصلی تأمین آب اراضی کشاورزی ، شرب و سایر صنایع این نواحی محسوب می گردد . از آنجائیکه غالب ساکنین نقاط مزبور از دیرباز تاکنون با وابستگی شدید و پیوند تمدنی ناگسستنی ، نظام شغلی خود را بر مبنای این حرفه شریف و پر زحمت پی ریزی و استوار نموده اند ، لذا انتفاع از این رودخانه نقش محوری و اساسی در درآمدزایی و استقرار آنان در جوار این رود داشته و این موهبت الهی و طبیعی همچون شاهرگی آکنده از دَم ، در طول تاریخ جریان یافته و با دمیدن روح هستی بخش در کالبد این سرزمین ، موجبات رونق اقتصادی را در این پهنه از استان زرخیزمان فراهم نموده است.
مقوله آب در انجام فعالیت های مختلف کشاورزی، صرف به کارگیری بهترین نهاده ها و اجرای روزآمدترین و جامع ترین شیوه های به زراعی و خاک ورزی ، نقشی بسیار مهم و حیاتی داشته و این عنصر زندگی بخش به عنوان عاملی بنیادی در امر کشاورزی کاربرد دارد و ضرورت آن غیرقابل انکار بوده و این نهاده بسزا و مؤثر در مدیریت مزرعه ، به عنوان پیشران تولید در این صنعت به شمار رفته و سبب افزایش کمی و کیفی عملکرد محصولات در واحد سطح و بالتبع فزونی درآمد کشاورزان می گردد و فقدان آن در امر کشاورزی برابر است با نیستی و هدر رفت سرمایه ها و تحمیل ضرر و زیان به بهره برداران این رکن اصلی از اقتصاد کشور.
اگر واقع بینانه به مسئله کم آبی و خشکسالی پیش آمده در این حوضه آبی بنگریم، آنچه که پس از اتمام برنامه رهاسازی و تأمین آب نخیلات در بازه های زمانی تعیین شده قابل تصور است، ذخیره آب پشت سد در اثر نبود بارش در این موقع از سال قطعاً کاهش می یابد و از طرفی حجمی از این اندوخته موسوم به آب مرده می باشد و غیرقابل بهره برداری است و بخشی از آن که حجم مفید می باشد بر اساس معیارهای پدافند غیرعامل و مباحث مرتبط با مدیریت بحران می بایست حفظ و در شرایط اضطراری و با رعایت پروتکل های خاص، محتاطانه رهاسازی و در زمینه آب شرب و صنایع مصرف گردد و آنچه که به عنوان سهم حق آبه کشت تعیین می شود و قابل برنامه ریزی است بنا به وسعت سطوح زراعی حوضه مارون ـ جراحی و با در نظر گرفتن حفظ رژیم آبی و استمرار شرایط محیط زیستی رودخانه و زیست بوم تالاب در پایاب حوضه ، محدود و کفاف لازم برای چند دور رهاسازی و آبیاری کلیه سطوح کشت را ندارد.
شایان ذکر است شوربختانه طبق الگوها و خروجی مدل های چندگانه، بارش های پاییز امسال با تأخیر و نسبت به میانگین بلند مدت میزان بارش ها کم و دمای هوا بالاتر از نرمال پیش بینی شده است ، هر چند که این باور هم وجود دارد هیچ گاه الگوها و پیش بینی ها قطعیت ندارند و نمی توان به اینگونه آمار و تحلیل ها اکتفا و توجه محض نمود و امید است همین طور هم باشد و اتفاقات خوشی بر خلاف رویه این پیش بینی ها رقم بخورد، اما تجارب دهه گذشته و سنوات قبل و نیز همین سال زراعی اخیر ، می بایست به عنوان سرمشق و عبرت مورد مداقه قرار گیرد تا از سویی سرمایه های مادی زارعین در این شرایط بسیار دشوار اقتصادی و معیشتی دچار خسارت و اتلاف نشوند و از سویی به واسطه احتمال بروز نارضایتی ناشی از اختلالات ناخواسته و قهری، سلب اعتماد و وقوع سایر پیامدهای نامطلوب اجتماعی ـ امنیتی بر جامعه بهره برداران بخش کشاورزی مستولی نگردد و سرمایه اجتماعی در این بخش پویا و خط مقدم تأمین امنیت غذایی کشور زائل نشود.
با توجه به مخاطرات پیش گفته و اینکه تقریباً زمان لازم تا شروع کشت های پاییزه وجود دارد ، ضروری است متولیان امر با آینده نگری واقع گرایانه در زمینه تعیین الگو و سطوح کشت این حوضه آبی در اسرع وقت تصمیمات لازم را اتخاذ نمایند و اگر بنا به شرایط کم آبی و تثبیت الگوهای نامطلوب اقلیمی مقرر گردد که سطوح کشت کاهش یابد و یا بالاجبار عدم کشت را در برخی نقاط از حوضه اعلام نمایند، پیشاپیش تمهیدات لازم را در راستای پیشگیری از بروز نارضایتی های عمومی و کاهش لطمات ناشی از این اراده توأم با اقناع سازی جامعه هدف و نیز تعیین بسته های جبرانی، حمایتی و تشویقی نظیر: تعویق پرداخت اقساط تسهیلات و بخشودگی بهره بانکی وام ها، پرداخت تسهیلات ارزان قیمت با بازپرداخت اقساط طولانی مدت و اجرای سایر سیاست ها و موارد ترمیمی برابر قوانین و مقررات به منظور گذر از بحران احتمالی اخذ نمایند.
به زعم نگارنده با توجه به تغییرات اقلیمی و حاکمیت شرایط خشکسالی بی سابقه و بحران کم آبی طی دهه های گذشته و استمرار آن در دوره فعلی و احتمالاً در آینده ، لزوماً می طلبد متولیان امور آب و کشاورزی استان ضمن برنامه ریزی صحیح و رصد دقیق اجرای برنامه ها جهت گذر آرام و کم دغدغه از تنش آبی و سایر تبعات مترتب بر آن در طی کشت های پاییزه پیش رو می بایست هم به طور مسلط ، مقتدرانه و با اعمال اختیارات حاکمیتی خود در زمینه اجرای ضوابط و سیاست های اصولی و نیز آموزش ، تسهیل شرایط و ترغیب بهره برداران بخش کشاورزی جهت به کارگیری دانش روز و تجهیزات فنی لازم برای انجام روش های نوین آبیاری در راستای افزایش راندمان مصرف و صرفه جویی در استفاده از این عنصر ضروری و حیاتی اهتمام جدی ورزند و از طرفی هم با ترویج و بسط کشت های کم آب بر و ممانعت از توسعه زراعت در اراضی بایر و نامرغوب و برچیدن ایستگاه های برداشت آب فاقد مجوزات قانونی و همچنین تقویت بنیه اقتصادی و ارتزاق جوامع محلی با حمایت های مالی و رواج مشاغل متنوع پربازده و جلوگیری از وابستگی و گسترش روزافزون فعالیت ها و معیشت آب محور در این حوضه آبی اقدامات ماندگار ، اساسی و اثرگذاری را اعمال نمایند.
source