در پنل «وقتی نوآوری امیدآفرین می‌شود» در اینوتکس ۲۰۲۴ مدیران کسب‌وکارهای دیجی‌کالا، اسنپ، گلرنگ سیستم و شرکت متاتک اسنوا درباره‌ی نقش و تأثیر نوآوری در اکوسیستم استارتاپی کشور بحث و گفت‌وگو کردند. آن‌ها نوآوری را لازمه‌ی شکل‌گیری استارتاپ‌ها دانسته و اعتقاد داشتند نوآوری به همان اندازه که می‌تواند امیدآفرین باشد، خودش هم وابسته به امید است.

محمد خلج، مدیرعامل اسنپ، در همین خصوص گفت: «نوآوری در شرکت‌ها بسیار وابسته به امید است. وقتی از نوآوری حرف زده می‌شود، یعنی کشف کردن و توسعه دادن آن اکتشاف. اگر بررسی شود همه‌ی مجموعه‌ها در این دو حوزه موفق نبوده‌اند و اگر مجموعه‌ای به موفقیتی دست یافته این دو مورد، یعنی امید و نوآوری را در کنار یکدیگر داشته است.»

وضعیت کنونی اکوسیستم استارتاپی کشور اما چندان امیدوارانه نیست. حمید محمدی، هم‌بنیانگذار دیجی‌کالا، با اشاره به وضعیت اکوسیستم استارتاپی کشور نسبت به این فقدان امید در اکوسیستم هشدار داد:

استارتاپ‌ها و اقتصاد دیجیتال از معدود فرصت‌های خروج از بحران‌ برای کشور هستند؛ اما واقعیت این است با اتفاقات چند سال اخیر، این پنجره حالا تقریباً در حال بسته شدن است. پنجره‌ی فرصت این اکوسیستم از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ باز شد اما به‌خوبی از آن استفاده نکردیم و حتی گاهی تیشه به ریشه‌ی آن زدیم. امیدوارم عقل به سر کسانی بازگردد که با تصمیمات نابخردانه باعث بسته شدن این پنجره می‌شوند.

– حمید محمدی، هم‌بنیانگذار دیجی‌کالا

محمدی در ادامه نوآور بودن یا نبودن یک کسب‌وکار را در گرو اثرگذاری بر جامعه و پاسخ دادن به نیازهای مردم دانست و گفت: «در خصوص نوآوری، فارغ از ویژگی‌های تکنولوژی، ملاک آن است که ببینیم پتانسیل آن فعالیت تا چه میزان اثرگذاری و بهبود دارد و آیا می‌تواند هزینه‌ها را به حداقل برساند و کمترین زمان را نیاز داشته باشد؟ اگر با این تعریف به پدیده‌ی نو‌آوری نگاه کنیم می‌توانیم بگوییم که بسیاری از کسب‌وکارها و پدیده‌های دیگر نوآور هستند؛ چرا که باعث ایجاد تغییر و توانمندی مردم و مخاطب شده‌اند. با این تعریف در اکثر مواقع کسب‌وکارهای حوزه‌ی اقتصاد دیجیتال در نوآوری پیشرو بوده‌اند.»

هم‌بنیان‌گذار دیجی‌کالا به شروع جریان نوآوری در کسب‌وکاری که هم‌بنیانگذار آن بوده نیز اشاره کرد و توضیح داد: «دیجی‌کالا در تجارت الکترونیک یک مجموعه نوآور است و توانست دسترسی به کالا‌ در شهرهای کوچک را که پیش‌تر امکان‌پذیر نبوده، ممکن کند. در گذشته اطلاع از آن که مشتریان یک محصول درباره‌ی آن چه می‌گویند ممکن نبود و حالا ممکن شده است. همه‌ی این موارد در کنار اقدامات دیگر تغییری در سبک خرید به‌وجود آورده است.»

مدیرعامل اسنپ نیز آغاز جریان نوآوری در این کسب‌وکار را یک نیاز ویژه در حوزه حمل‌ونقل دانست که باعث شد ایده‌ی اسنپ شکل بگیرد و با امید توسعه پیدا کند. او در ادامه با تأکید بر این که شکست لازمه‌ی موفقیت است ادامه داد: «طبیعی است که در این مسیر موفقیت‌هایی داشته‌ایم و گاهی شکست‌هایی هم بوده است. تمام همکاران ما در اسنپ تلاش کرده‌اند تا راه‌های نرفته‌ را برویم. در خصوص شکست‌ها هم گاهی فعالیت‌هایی بوده که از لحاظ بیزینس مدل توجیه نداشته و با شکست مواجه شده اما در کنارش ایده‌هایی هم بود که به موفقیت منجر شده است.»

خلج بعضی از سرویس‌هایی را که در سال‌های اخیر به اسنپ اضافه شده اما به هر دلیلی متوقف و کنار گذاشته شده‌اند، جزو شکست‌های این کسب‌وکار دانست و توضیح داد:

«چند سال پیش در اسنپ یک سرویس اسنپ کیو که برای بازی بود راه‌اندازی کردیم در همان زمان رسانه‌ی ملی برنامه‌ای مشابه آن ساخت که ادامه‌دار شدن آن سرویس برای ما دیگر توجیهی نداشت و با شکست مواجه شد. سرویس دیگری به نام اسکانو را هم داشتیم که بنا بود در حوزه‌ی خرید و فروش مسکن فعالیت کند اما این سرویس هم پا نگرفت و متوقف شد.»

مدیرعامل اسنپ در توضیح شکست‌ها علاوه بر سرویس‌هایی که با بیزینس مدل اسنپ همخوانی نداشته، به سرویس‌هایی هم اشاره می‌کند که فشارهای بیرونی باعث شکست خوردنشان شده است. حذف گزینه «عجله دارم» یکی از همین شکست‌ها است که خلج درباره‌ی آن گفت:

اگر به هر دلیلی یک مدل سرویس توقف فعالیت داشته باشد، شکست محسوب می‌شود. با اینکه در مورد گزینه « عجله دارم» توقف سرویس از سمت ما نبود، فشار رگولاتور برای حذف این سرویس سبب شد که شکست دیگری برای ما باشد.

– محمد خلج، مدیرعامل اسنپ

البته او اعتقاد دارد هر شکست و هر توقف پروژه یا سرویس، یادگیری و آورده‌ی مناسبی برای این کسب‌وکار داشته است. او ذات کسب‌وکارهای اکوسیستم اقتصاد دیجیتال را پیمودن راه‌های نرفته دانست اما بر این نکته هم تأکید کرد که تاب‌آوری هنگام شکست‌ در تجربه‌ی راه‌های جدید در کسب‌وکارهای مختلف، متفاوت است:

«آستانه‌ی تاب‌‌آوری کسب‌وکارها بسته به سایز، توان مالی و ظرفیت نیروی انسانی متفاوت خواهد بود؛ به طوری که امکان دارد یک شکست با مبلغ کم باعث نابودی یک کسب‌وکار شود اما برای یک کسب‌وکار دیگر مشکلی ایجاد نکند.»

به گفته‌ی هم‌بنیانگذار دیجی‌کالا در این کسب‌وکار یک مرکز نوآوری به نام دیجی نکست نیز وجود دارد که مأموریتش سرمایه‌گذاری در حوزه‌ها و کسب‌وکارهای دیگری است که پتانسیل موفقیت و توانایی پاسخ‌گویی به نیاز مردم را داشته باشد. محمدی درباره‌ی کسب‌وکارها و ایده‌هایی که در دیجی‌نکست مورد توجه قرار می‌گیرند توضیح داد و گفت این کسب‌وکارها باید چند ویژگی داشته باشند:

«از جمله این ویژگی‌ها آن است که پتانسیل بسیار خوبی داشته باشند؛ از طرفی به تکنولوژی هوش مصنوعی مرتبط باشند و از طرف دیگر، موضوعی که روی آن کار می‌کنند مرتبط با تجارت الکترونیک باشد. در این مدت از دل دیجی‌نکست موفقیت‌های بسیاری پدیدار شده است.»

در ادامه این پنل «علیرضا کیان‌پور»، مدیرعامل گلرنگ سیستم، که به‌تازگی با سرمایه‌گذاری روی تعدادی از استارتاپ‌ها وارد این اکوسیستم شده، درباره‌ی این ورود به مسیر نوآوری گفت: «اصولاً فضای نوآوری کژتابی‌هایی دارد و همه در آن به‌‌دنبال اتفاقات بزرگ هستند. ما به‌دنبال نوآوری‌هایی از جنس بهبوددهنده هستیم. با این که در مارکت همه به‌دنبال اتفاقات پر سروصدا هستند، ما در گلرنگ اعتقاد به آهستگی و پیوستگی داریم.»

او نوآوری را بخش جدایی‌ناپذیر فعالیت شرکت گلرنگ خواند و توضیح داد: «هر وقت می‌گوییم نوآوری ذهنمان سمت مسائل دیجیتال می‌رود اما این، همه‌ی نوآوری نیست. برای مثال در هلدینگ دارویی گلرنگ، داروهای آهسته‌روش را آوردیم. هرچند این نوآوری به‌طور اختصاصی متعلق به گلرنگ نیست اما گلرنگ آن را انجام داده و سروصدایی ندارد. نوآوری بخشی از گروه صنعتی گلرنگ است، اگر نبود تا این حد بزرگ نمی‌شد.»

در ادامه، مدیرعامل گلرنگ در پاسخ به این سؤال که نظر و موضعشان نسبت به استارتاپ‌ها چیست، گفت: «به‌طور کلی در تمام مجموعه‌ها شکست‌های زیادی بوده و در گلرنگ نیز میزان شکست‌ها کم نبوده است. در گلرنگ در بسیاری از موضوعات نیاز به کمک استارت‌اپ‌ها وجود دارد.»

کیان‌پور برخلاف مدیران اکوسیستم استارتاپی اعتقاد دارد امید هنوز هم وجود دارد: «واقعیت این است که امید وجود دارد. در کشور فرایندهای نوآوری وجود دارد اما نخبگان می‌روند. به نظر می‌رسد مسیر مهاجرت معکوس یا بهتر است بگوییم انتقال تکنولوژی معکوس به کشور امکان‌پذیر است. شاید بسترهایی مانند اینوتکس بتواند این کار را انجام دهد.»

او در ادامه نیز اظهار کرد که «گروه‌های صنعتی زیرساخت‌های جذابی دارند و می‌توانند برای استارت‌اپ‌ها سکوی پرش باشد.» به گفته‌ی مدیرعامل شرکت متاتک اسنوا، برنامه‌ی اسنوا برای سال جاری این است که تعداد سرمایه‌گذاری‌هایش روی استارتاپ‌ها را به ۲۷ تا ۲۸ مجموعه برساند. او همچنین از سرمایه‌گذاری روی یک استارتاپ به مبلغ هزار میلیارد تومان خبر داد.