از ماه‌های ابتدایی سال ۱۴۰۰ بود که طبق تصمیم بانک مرکزی مبنی‌بر «اصلاح قانون صدور چک»، با هدف رساندن میزان صدور چک بلامحل به کمترین حد ممکن و اعتبار بخشیدن مجدد به چک، «چک صیادی» معرفی شد. این چک در تمام مشخصات و ویژگی‌هایش، با دسته چک‌های قدیمی متفاوت است. بنابراین، دریافت و استفاده از آن مستلزم آشنایی کامل با ماهیت این چک و نحوه‌ی کاربرد آن است.

زومیت در این مطلب ضمن معرفی چک صیادی، سامانه‌ی ثبت چک صیادی، نحوه‌ی استعلام و چگونگی ثبت این چک را به‌طور کامل به شما توضیح خواهد داد.

یکی از نکات اصلاح‌شده در تصمیم بانک مرکزی برای اصلاح قانون صدور چک، عرضه و ارائه‌ی چک صیادی است که نسبت‌به دسته چک‌های سنتی قوانین سفت و سخت‌تری دارند. البته دسته چک صیادی جایگزین چک‌های سنتی و قدیمی نمی‌شود و حتی با وجود این چک هم چک‌های قدیمی همچنان اعتبار دارند و قابل استفاده هستند.

تفاوت مهم دسته چک صیادی با چک‌های قبلی قوانین سخت‌گیرانه‌ای است که برای دریافت و در اختیار داشتن چک صیادی تعیین شده است. در قوانین چک‌های قدیمی دریافت دسته چک چندان سخت و پیچیده نبود و بسیاری از افراد دسته چک داشتند. این موضوع تعداد چک‌های بی‌محل و برگشت‌خورده را بالا برده و اعتبار ابزار پرداختی به نام چک را پایین آورده بود.

در چنین شرایطی برای بازگرداندن اعتبار به چک‌ها، به‌عنوان یکی از شیوه‌های جابه‌جایی مبالغ بالا، چک‌های صیادی طراحی و وارد سیستم بانکداری کشور شدند. دشواری شرایط دریافت دسته چک صیادی و کم بودن تعداد چک‌های آن یکی از سخت‌گیری‌های اعمال‌شده برای این نوع از چک‌های بانکی است. همین ویژگی‌ها چک‌های صیادی را به امن‌ترین چک‌های موجود در بازار معاملاتی کشور تبدیل کرده است. در ادامه‌ی این مطلب به سایر ویژگی‌های چک صیادی و مزایای آن اشاره خواهیم کرد.

ویژگی‌های مختلفی چک‌های صیادی را از چک‌های سنتی و قدیمی متمایز می‌کند. این تفاوت‌ها در ظاهر هم مشخص و محسوس است. برخی از ویژگی‌های ظاهری مختص چک‌های صیادی عبارتند از:

۱. چک‌های صیادی بنفش‌رنگ هستند؛

۲. در قسمت بالا و سمت راست این چک‌ها شناسه‌ی یکتا (۱۶ رقمی) نوشته شده که برای هر یک از چک‌ها این شناسه متفاوت و مخصوص همان برگ است؛

۳. در کنار شناسه‌ی یکتای موجود در این چک‌ها یک QR Code هم وجود دارد؛

۴. «لوگوی صیادی بودن» به رنگ مشکی در پایین و سمت چپ برگ چک وجود دارد؛

۵. ذیل لوگوی صیادی بودن نیز عبارت «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است» روی همه‌ی چک‌های صیادی درج شده است.

به این نکته توجه داشته باشید که همه‌ی چک‌های صیادی این مشخصات ظاهری را دارند و درصورتی که هر یک از این ویژگی‌ها در برگ چک دیده نشود، آن چک دارای اشکال و فاقد اعتبار است.

مزیت اصلی چک صیادی را باید دشوار بودن شرایط دریافت آن دانست. با وجود شرایط سختی که دریافت چک صیادی نسبت به چک‌های قدیمی دارد، اعتبار این چک‌ها بیشتر و احتمال برگشت خوردنشان کمتر است. به‌این‌ترتیب، چک‌های صیادی نسبت‌به چک‌های سابق ابزار پرداختی مطمئن‌تری به‌حساب می‌آیند.

پیش‌از این‌که شرایط دریافت دسته چک صیادی را بیشتر توضیح بدهیم لازم است نگاهی به دیگر مزایای چک‌های صیادی داشته باشیم. یکی از مزیت‌های این نوع چک این است که دریافت آن به‌صورت آنلاین و بدون نیاز به مراجعه‌ی حضوری به شعب بانک‌ها انجام می‌شود. برای دریافت چک صیادی کافی است از طریق سامانه‌‌ی صیادی در سایت بانک مرکزی اقدام کنید و درخواست دسته چک خود را به‌ثبت برسانید.

یکی دیگر از مزیت‌های چک صیادی این است که به گیرنده‌ (دریافت‌کننده) چک این امکان را می‌دهد که پیش‌از گرفتن چک صیاد از طرف معامله خود شرایط مالی و عملکرد دارنده‌ی چک را بررسی کند و نسبت‌به معتبر بودن چک او اطمینان حاصل کند.

با اضافه شدن چک صیادی به نظام بانکداری کشور، شرایط دریافت دسته چک دیگر به آسانی گذشته نیست. اشخاص حقیقی و حقوقی برای این که بتوانند دسته چک صیادی دریافت کنند باید از شرایط ذیل برخوردار باشند:

• داشتن حساب جاری: متقاضی دریافت دسته چک صیادی باید یک حساب جاری داشته باشد که حداقل ۲ سال از زمان افتتاح آن گذشته باشد.
• داشتن محل زندگی یا محل کار ثابت: متقاضی باید یک محل سکونت یا محل کار ثابتی داشته باشد که بتواند نشانی آن را هنگام ثبت درخواست دسته چک صیادی ثبت کند.
• نداشتن سابقه بد مالی: متقاضی دریافت دسته چک صیادی نباید سابقه‌ی چک برگشتی یا هر نوع بدحسابی مالی دیگری داشته باشد. البته این نکته را در نظر بگیرید که اگر شخصی سابقه‌ی چک برگشتی داشته باشد اما برای رفع سوء اثر چک برگشتی اقدام کرده باشد، می‌تواند برای دریافت دسته چک تقاضا دهد.
• داشتن حساب سپرده بلندمدت برای اشخاص حقیقی: اشخاص حقیقی باید در بانکی که قصد دریافت چک صیادی از آن را دارند یک حساب سپرده بلند مدت با حداقل موجودی ۵ میلیون تومان داشته باشند. از زمان افتتاح این حساب سپرده نیز باید دست‌کم ۶ ماه گذشته باشد.
• داشتن حساب سپرده بلندمدت برای اشخاص حقوقی: اشخاص حقوقی باید در بانکی که قصد دریافت چک صیادی از آن را دارند یک حساب سپرده بلند مدت با حداقل موجودی ۵۰ میلیون تومان داشته باشند.
• داشتن معرف و ضامن: متقاضی باید از طرف یک معرف خوش‌حساب که در بانک مورد نظر حساب دارد به بانک معرفی شود.

برای این که بتوانید دسته چک صیادی دریافت کنید، علاوه‌بر داشتن شرایط لازم باید مدارک مورد نظر بانک را هم ارائه دهید تا بتوانید درخواست دریافت این دسته چک را ثبت کنید. این مدارک برای اشخاص حقیقی و حقوقی عبارتند از:

• مدارک هویتی: ارائه‌ی نسخه‌ کپی از همه‌ی صفحات شناسنامه؛
• مدارک شغلی: ارائه‌ی نسخه‌ کپی از همه‌ی مدارک شغلی؛
• مدارک مربوط‌به محل سکونت: ارائه‌ی یک نسخه کپی از مدارک محل سکونت یا ارائه‌ی قبض آب، برق یا گاز و…
• اجاره‌نامه: در صورتی که شخص متقاضی اجاره‌نشین باشد باید یک نسخه کپی از اجاره‌نامه‌ی خود ارائه کند؛
• عکس: ارائه‌ی یک قطعه عکس؛
• ضامن: ارائه‌ی ضامن یا معرف همراه با مدارک هویتی او.

• ارائه تقاضا: تقاضا برای ایجاد حساب بانکی باید همراه با امضای اشخاصی که صاحب امضای مجاز شرکت هستند، انجام شود؛
• ارائه تاییدیه: امضای صاحبان امضای مجاز شرکت باید تایید شود و این تاییدیه هنگام ثبت درخواست ارائه شود؛
• اظهارنامه یا اساسنامه شرکت: نسخه‌ی اصل و نسخه‌ی کپی اظهارنامه‌ی ثبت شرکت یا اساسنامه باید ارائه شود؛
• آگهی ثبت شرکت: نسخه‌ی اصل و نسخه‌ی کپی آخرین آگهی رسمی ثبت شرکت در روزنامه‌ی رسمی باید ارائه شود؛
• گواهی‌نامه شرکت: نسخه اصل و نسخه کپی گواهی‌نامه‌ی ثبت شرکت یا شرکت‌نامه باید ارائه شود؛
• مدارک شناسایی اعضای هیئت مدیره: نسخه‌ی اصل و نسخه‌ی کپی شناسنامه و کارت ملی اعضای هیئت مدیره باید ارائه شود.

پس از ارائه‌ی همه‌ی این مدارک به بانک، خود بانک درخواست شما را در سامانه‌ی صیاد بانک مرکزی ثبت می‌کند و درصورت تکمیل بودن مدارک و برخوردار بودن از تمامی شرایط، دسته چک صیادی به شما داده می‌شود.

اگر شرایط لازم برای دریافت دسته چک صیادی را دارید و مدارکی را که پیش از این ذکر شد هم فراهم کرده‌اید می‌توانید برای ثبت درخواست دریافت چک صیادی اقدام کنید. برای تقاضای دریافت دسته چک صیادی می‌توانید به بانک مورد نظرتان مراجعه کنید. در این روش باید همه‌ی مدارک لازم را همراه با نامه‌ی درخواست دریافت دسته چک ارائه کنید تا درخواست شما بررسی شود.

چنانچه مایل به ارائه‌ی درخواست صدور دسته چک صیادی به‌روش غیرحضوری باشید هم می‌توانید در سایت بانک مورد نظرتان در بخشی که مربوط‌به درخواست دسته چک صیادی است اطلاعاتتان را وارد کنید و با بارگذاری مدارک نسبت‌به ثبت درخواست اقدام کنید.

سامانه صیاد متعلق‌به بانک مرکزی است که امکان ثبت، استعلام و تایید چک صیادی را فراهم می‌کند. درخواست متقاضیان برای دریافت چک صیادی صرفاً از طریق سامانه‌ی صیاد امکان‌پذیر است، توسط این سامانه بررسی می‌شود و به‌نتیجه می‌رسد. این سامانه مسئولیت اعتبارسنجی در سیستم بانک مرکزی را برعهده دارد و تشخیص می‌دهد که به متقاضی دریافت، دسته چک صیادی تعلق می‌گیرد یا نه.

تمامی اطلاعات همه‌ی صادرکنندگان و دارندگان چک صیادی در سامانه‌ی صیاد ثبت می‌شود و با استفاده از این سامانه‌ گیرنده‌‌ی چک می‌تواند اطلاعات و سوابق و عملکرد مالی دارنده چک، از جمله تعداد چک‌های برگشتی او را مشاهده کند.

در قوانین مربوط‌به چک صیادی ذکر شده است که دارنده‌ی چک صیادی، که قصد انتقال وجه از طریق این چک را دارد، باید چک خود را در سامانه‌ی صیاد ثبت کند. چک‌های صیادی بدون ثبت در این سامانه قابلیت نقد شدن نخواهند داشت. پس از ثبت در سامانه از سوی دارنده‌ی چک، گیرنده‌ی آن هم باید چک ثبت‌شده را از طریق سامانه‌ی صیاد تایید کند. بنابراین، اساساً بدون استفاده از سامانه‌ی صیاد تبادل چک بین صادرکننده و گیرنده امکان‌پذیر نخواهد بود.

برای اینکه چک صیادی که می‌نویسید بدون ایراد و قابل پذیرش باشد باید نکاتی را که در ادامه ذکر شده رعایت کنید. درصورتی‌که این نکات رعایت نشوند ممکن است چک شما نقد نشود. پس این نکات را در نظر داشته باشید:

• با خودکار روان بنویسید و برای نوشتن چک از روان‌نویس استفاده نکنید؛
• خوش‌خط و خوانا بنویسید؛
• با رسم‌الخط کتابی بنویسید و هیچ شکستی در خط خود نداشته باشید (مثلا دندانه‌های حروف را جا نیندازید)؛
• هیچ خط‌خوردگی در نوشتن چک قابل قبول نیست. اگر قصد دارید در اطلاعات چک تغییری ایجاد کنید نباید نوشته‌ی قبلی را خط بزنید، باید یک چک جدید بنویسید؛
• به‌جز شناسه ملی، تاریخ و مبلغ، هیچ مورد دیگری را در برگه چک خود ننویسید. نوشتن هر مورد اضافه‌ای چک شما را باطل می‌کند؛
• همه‌ی مبالغ را هم به‌رقم بنویسید هم به‌حروف و یادتان باشد مبالغ را به ریال بنویسید؛
• در نوشتن صفر اعداد نقطه یا خط نگذارید؛ صفر را به‌صورت مشخص و درست بنویسید؛
• همه اعداد و حروف را فارسی بنویسید؛ نوشتن عدد و حروف به هیچ زبان دیگری قابل پذیرش نیست؛
• امضای شما در چک باید مطابق با امضای ثبت‌شده‌ی شما در بانک باشد؛ تفاوت در امضا چک را باطل می‌کند؛
• روی قسمت‌های چاپ‌شده‌ی چک صیادی خود چیزی ننویسید؛
• خط مورب در تاریخ را کاملا کج بنویسید که شبیه عدد یک به‌نظر نرسد؛
• در نوشتن تاریخ به حروف، عدد ماه را ننویسید، بلکه باید نام ماه مورد نظر را بنویسید. در نوشتن تاریخ به عدد باید عدد ماه را بنویسید.

درست نوشتن چک صیادی ضروری است اما برای این که چک نوشته‌شده قابل وصول باشد و گیرنده بتواند آن را نقد کند باید این چک را ثبت کنید. بدون ثبت کردن چک شما نه اعتبار دارد و نه می‌شود آن را نقد کرد.

برای ثبت چک صیادی می‌توانید از همراه‌بانک یا وب‌سایت بانکی که دسته چک خود را از آن گرفته‌اید استفاده کنید یا اینکه از اپلیکیشن‌های مالی معتبر و مورد تایید بانک مرکزی کمک بگیرید. البته در کنار روش‌های غیرحضوری و آنلاین، از روش مراجعه‌ی حضوری به بانکی که دسته چک آن را دارید هم می‌توانید استفاده کنید.

زمانی که دارنده‌ی چک صیادی چک خود را ثبت کرد دریافت‌کننده چک موظف است از طریق سامانه صیاد وضعیت مالی صادرکننده‌ چک و سابقه‌ چک‌های پیشین او را بررسی کند.

برای دریافت استعلام چک صیادی صادرکننده‌ی چک، به سامانه‌‌ی بانک ملی به نشانی www.cbi.ir مراجعه کنید. در منوی بالای سایت، گزینه‌‌‌ی «نظام‌های پرداخت و زیرساخت» را انتخاب کنید و در ادامه روی بخش «استعلام چک» کلیک کنید. در صفحه‌‌ی بعد، سه راه برای استعلام چک به شما نشان داده می‌شود که با انتخاب هریک از آن‌ها باید اطلاعات خاصی را وارد کنید تا بتوانید استعلام مورد نظرتان را مشاهده و دریافت کنید.