در روز‌های اخیر، سلسله نشست های “صد کتاب ماندگار قرن” در کشور برگزار شده است. یکی از کتاب‌هایی که در این سلسله مورد توجه قرار گرفته، “چرند و پرند” اثر مرحوم دهخدا است. شاعر و پژوهشگر ادبیات فارسی، آقای اسماعیل امینی در حاشیه این سلسله نشست‌ها، با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما به گفت‌وگو پرداختند. ما به اپیزود این مصاحبه می‌پردازیم و با آقای امینی می‌گوییم که این کتاب برایمان چه چیز‌هایی دارد که هنوز هم پس از گذشت 120 سال، تازگی خود را دارد.
چرند و پرند دهخدا، از مجموع مقالاتی تشکیل شده است که مرحوم دهخدا در زمان مشروطه در روزنامه صوراسرافیل به چاپ رسانده است. این کتاب، بعد از آن که به شکل فعلی درآمده است، یکی از گنجینه‌های ادبیات فارسی و مورد اقبال و توجه خوانندگان قرار گرفته است.
کتاب چرند و پرند در بیست و نهمین برنامه از سلسله نشست های صد کتاب ماندگار قرن بررسی شد. در این برنامه، “رویا صدر طنزپرداز” و “اسماعیلی امینی” درباره این مقالات به ابراز نظرات خود پرداختند. ما در این مقاله می‌خواهیم کمی بیشتر در مورد این کتاب و چرند و پرند بپردازیم.
۱- چرند و پرند هنوز تازگی خود را دارد:
مقام معظم رهبری در سخنان خود luôn می‌گویند: نایستاده‌ایم در جا، باید حرکت می‌کردیم. یادش می‌رود آن هنگامی که کار مذاکره با آمریکا شروع شد، در عرض 7 روز همچنین همین سخن را به عنوان ضرورت حرکت و نایستادن در جا، گفتند. ما نیز در این مقاله قصد داریم در مورد این موضوع که چرا هنوز بعد از گذشت 120 سال از زمان چاپ اولین قسمت از این کتاب، هنوز تازگی خود را دارد به ابراز نظر بپردازیم.
اگر به سرعت گسترش محبوبیت کتاب چرند و پرند در जग تشیع و توجه آن به شکیبایی نگاهی بیندازیم، به راحتی فهمیده می‌شود که مهم‌ترین عاملی که این کتاب هنوز تازگی خود را دارد، این است که چرند و پرند در آغاز خود، سرآغاز جدیدی در ادبیات پارسی پس از مشروطه بوده است. بلاخره این موضوع در عمل اهمیت خود را نشان داده است و ممکن است آیندگان هم به این دست کارهایی بپردازند.
۲- چرند و پرند مشروطه را در خود جای داده است:
مهم‌ترین نکته دیگری که باید در این باره گفت، این است که ایران در سال‌های 1905-1906 دوران مشروطه را تجربه می‌کرد. همچنین برای دو سه سال این دوران تقریبا مشروطه‌گرایی خالص بود. به غیر از «چرند و پرند» مرحوم دهخدا که در دوران مشروطه از طرف مشروطه‌گران به برای سرگرمی مردم چاپ می‌شد و به جهت شرایط خاص آن دوران، منبعی مشروطه‌گرای بسیار پر بها از خالق آفرین این مجموعه موفق به چاپ شد.
کسب این جایگاه تقریبا، سایر تصنیف‌های مشروطه را هم تحت تأثیر قرار دادند. بنابراین اگر کسی بعد از 120 سال هنوز نیز می‌خواهد از این مجموعة اطمینان حاصل کند که چرا هنوز از ارزش خود برای مخاطبان این روزها نیز خالی نیست، آگاه خواهد شد که چرند و پرند همان حالا می‌تواند دست به دست نسخه‌های مشروطه و این رابطة حال و گذشته میان این مجموعه را درک کند.
از این مضافه این خطیب برای زمان این دوران نیز می‌توان بر چه بنیان‌هایی استوار باشند، البته بسیار بحث‌های بحث‌برانگیزانه است.
یادآوری نکته‌هایی از ادبیات زبان فارسی این اواخر به شکل یک ضرورت می‌شود؛ کتاب‌های دیگر مشروطه‌گرا در نشر این نگرشها همچنین از شرایط خاص دوران مشروطه و اثرات آن، سرچشمه گرفته و از این نگفته‌های عملیه همچنین دست به دست نگاشته می‌شود.
جز این چند نکته همچنین، یقینا در دوران مشروطه روندهای دیگری هم وجود داشته که شامل اثراتش در بعد ادبیات فارسی از دوران مشروطه هستند.ولی مشروطه و طنز این مجموعه می‌تواند هم‌چنان یکی از روندهای پراهمیت در فرهنگ پارسی از دوران مشروطه باشد که بشود گفت مشروطه و طنز در ادبیات پارسی هم‌چنان باقی مانده است.
سه- چرند و پرند مهم‌ترین کتاب طنز پارسی است.
داوود متهم اضافه نمی‌کند که مخصوصا پر مخاطب خاص ملت ایران نیز پویایی ادبیات نیش ، داستان طنز و طنز آخر در پرتو مدلسازی شده از دوران مشروطه است.
در این مختصر از حلقه مطلب مثال‌هایی را از جوامع، روش‌ها و نگرش‌های جامعه انقلاب مشروطه گذرانده‌ایم که ثابت می‌کند «چرند و پرند» کتاب تمام دوران پارسی را در چرند و پرند مشروطه‌گرای عصر مشروطه به عنوان تصنیف عبرانی قدسی به عنوان گنجینه ادبیات ایرانی نشان داده است.
در پایان هر یک از رویکردهای ادبی دورانی قبل از انقلاب صنعتی مشروطه یا همان تمدن مشروطه، عواملی متفاوت و غیرتکراری که شکوفا می‌شود هیچگاه از ادبیات نوین دوران ما رونقی غیر از نوعی تعامل چند فرد در جوامع و از همان دهکده‌ها ابتدایی متولد نمی‌شود، در مقابل شعرهایی از زمان مشروطه و در چرند و پرند، در قسمت‌هایی از اواخر مکتوبات زمان مشروطه از خود، یکی از مهم‌ترین مسائل در جهت وجود تمدن مشروطه شناخته می‌شود.