کشف معدن گمشده هخامنشی در آبدانان، باستان‌شناسان را به یک سرگذشت شگفت‌انگیز کشانید. در روز جمعه، محمد ابراهیم زارعی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، از کشف این معدن گمشده هخامنشی پس از دو هزار سال خبر داد. این کشف بی سابقه یکی از مهم‌ترین اکتشافات باستان‌شناسی در خاورمیانه طی سالهای اخیر است.
در کتیبه یادبود بنیاد کاخ آپادانا در شوش، داریوش بزرگ شاهنشاه هخامنشی به محل تأمین سنگ استفاده شده در این کاخ با نام «ابیرادوش» اشاره می‌کند. اما محل دقیق این معدن تاکنون ناشناخته مانده بود. کشف این معادن در آبدانان، در دامنه‌های کبیر کوه می‌تواند معمای تاریخی دو هزار سالهای را حل کند.
فاصله این معدن تا شهر باستانی شوش حدود ۱۵۰ کیلومتر است. به گفته زارعی، مسیر احتمالی حمل و نقل سنگ‌ها از معدن تا کاخ آپادانا ترکیبی از جاده‌های کوهستانی و مسیر‌های آبی رودخانه کرخه بوده است.
در این کشف، نشانه‌هایی از ابزار‌های باستانی برش سنگ، بقایای استخراج و مقادیر معناداری از سنگ‌آهن کشف شده‌اند. این کشفیات در کنار ویژگی‌های زمین‌شناختی منطقه، احتمال قدمت هخامنشی معادن را به شکل معناداری تقویت می‌کند.
کشف این معادن به پیشنهاد یک معلم آبدانانی به نام «محمد حیدری» و با لطف قابلیت اکسپلور اینستاگرام صورت گرفته است. لقمان احمدزاده شوهانی، باستان‌شناس سرپرست پروژه معادن آبدانان، در این باره گفت: «۱۰ مهرماه، به‌طور کاملاً اتفاقی ویدئویی از یک کوهنورد به نام محمد حیدری در اکسپلور اینستاگرام دیدم. او در حال معرفی معادنی در کبیرکوه بود و تصور می‌کرد این سنگ‌ها برای ساخت آسیاب استفاده می‌شدند. اما چیزی که دیدم، با چیزی که او تصور می‌کرد، تفاوت اساسی داشت. شیوه استخراج این سنگ‌ها شباهت زیادی به روش‌های دوره هخامنشی داشت و بلافاصله فهمیدم که این موضوع باید بررسی و پیگیری شود.»
این کشف نه تنها به ما کمک می‌کند تا به گمشده‌های تاریخ پی ببریم، بلکه یک روایت فراموش‌شده از دانش مهندسی، معماری و مدیریت منابع در دوران هخامنشی را بازخوانی می‌کند. این معادن اگر همان ابیرادوش باشند، بخشی از تمدنی بوده‌اند که هنوز هم شگفتی‌ساز است.
در خصوص معادن کشف شده، رائد ناصری فر، معاون میراث فرهنگی استان ایلام، موضع محتاطانه تری دارد. او می‌گوید: «این‌ها فعلاً در حد یک فرضیه است؛ فرضیه‌ای که به حداقل یک ماه کاوش علمی در منطقه نیاز دارد تا اثبات شود که این سنگ‌ها متعلق به دوره هخامنشی هستند و از اینجا به شوش منتقل شده‌اند.»
او ادامه داد: «شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این سنگ‌ها متعلق به دوره هخامنشی هستند. برای ما به‌عنوان متولیان میراث فرهنگی، موضوع تا حدی اثبات شده، اما در باستان‌شناسی چیزی صد درصد نیست تا زمانی که کاوش‌های علمی انجام شود، زیرا فاصله محل معدن تا شوش حدود ۱۵۰ کیلومتر است.»
این معادن که پشت پاسگاه آبدانان قرار دارند چندان ناشناخته نبودند. مردم محلی بدون اطلاع از اهمیت آن، از یکی از معادن برای ساخت و ساز‌های خود استفاده می‌کردند.
کاخ آپادانای شوش کاخ اصلی داریوش بزرگ و کاخ زمستانی شاهان هخامنشیب بوده است. این کاخ که با آپادانای تخت جمشید متفاوت است، حدود سالهای ۵۲۱ تا ۵۱۵ پیش از میلاد به دستور داریوش بزرگ بر روی آثار و بقایای تمدن عیلامی بنا شد و در سالهای ۱۳۱۱ تا ۱۳۱۴ شمسی از زیر خاک بیرون آورده شد. کاخ آپادانا در سال ۲۰۱۵ به همراه شهر شوش در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.