آلودگی هوا، یک مشکل جدی و پیچیده است که بسیاری از شهرهای ایران، از جمله تهران را در دست‌وپنجه نرم می‌کند. میزبان آلاینده‌ها و ذرات معلقی است که با تیره کردن آسمان کشور، راه نفس کشیدن را برای شهروندان تنگ می‌کنند. مطابق با آخرین داده‌های اداره کل هواشناسی، پایتخت تا واپسین روزهای سال ۱۴۰۳ با افزایش آلاینده‌های جوی، به‌ویژه ذرات معلق کوچک تر از ۲.۵ میکرون در مناطق مرکزی و نیمه جنوبی دست‌وپنجه نرم می‌کرد. شاخص کیفیت هوای سایر کلانشهرها، اعم از مشهد، تبریز و اصفهان، نیز پابه‌پای تهران در محدوده «ناسالم» برای تنفس شهروندان قرار داشت.
بر اساس گزارش سازمان محیط‌زیست ایران، میانگین غلظت ذرات PM۲.۵ در تهران در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۵ میکروگرم بر مترمکعب بود، در حالی که استاندارد جهانی آن ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب است. در برخی روزهای زمستان، غلظت PM۲.۵ در تهران به ۱۰۰ میکروگرم بر مترمکعب نیز رسید.
وحید نوروزی، کارشناس محیط‌زیست و مدیریت شهری، آلودگی هوای ایران را یک مشکل جدی می‌داند که نیازمند اقدامات فوری و بلندمدت است. او در گفت‌وگو با خبرآنلاین می‌گوید: «آلودگی حاکم در کشورما ناشی از ذرات معلق با اندازه زیر ۲.۵ میکرون است؛ که منشاء انسانی دارد و از احتراق خودروها، فعالیت نیروگاه‌ها و صنایع سرچشمه می‌گیرد. به طور نمونه، حدود ۷۰ درصد از آلودگی هوا در تهران ناشی از وسایل نقلیه، شامل خودروها و موتورسیکلت‌ها و حدود ۳۰ درصد ناشی از فعالیت صنایع سنگین مانند پتروشیمی و فولاد است.»
حسین عطایی، کارشناس محیط‌زیست، می‌گوید که آلودگی هوا، یک مشکل جهانی است و ایران هم باید به این مسئله مهم توجه کند. او می‌گوید: «بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر زودرس در جهان بعد از فشارخون بالا، استعمال دخانیات و سوءتغذیه است و سالانه ۷ میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشاند. تلفات ناشی از این معضل در کشور ما به چه شکل است؟ حدود ۱۵ درصد از مرگ‌های طبیعی در ایران، ناشی از آلودگی هواست و بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه بیش از ۴۰ هزار نفر در ایران به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.»
در راستای کنترل آلودگی و بهبود کیفیت هوای کشور، خصوصاً در سال گذشته، اقدامات مختلفی صورت گرفته است. تعویض خودروهای فرسوده، ارتقای کیفیت سوخت، توسعه حمل‌ونقل عمومی، کاشت درخت و ایجاد فضای سبز اقداماتی هستند که طی این سال‌ها در جهت کاهش و کنترل آلودگی هوا انجام شده‌اند. در خصوص مورد نخست، طبق اعلام رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل، از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا اواسط زمستان، نزدیک به ۳۱۶ هزار دستگاه خودرو سواری و وانت فرسوده اسقاط شده و در این مدت حدود ۱۲ هزار دستگاه، انواع خودرو سنگین باری و مسافری، از رده خارج شدند.
آلودگی هوا در ایران یک مشکل جدی است که نیازمند اقدامات فوری و بلندمدت است. با وجود تلاش‌های انجام‌شده، هنوز راه زیادی برای رسیدن به هوای پاک در پیش است. اجرای برنامه‌های جامع، افزایش سرمایه‌گذاری و مشارکت عمومی می‌تواند به کاهش این معضل کمک کند. برخی راه‌حل‌های پیشنهادی عبارتند از:
۱. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر: ایران تنها یک درصد از انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌کند، در حالی که پتانسیل تولید ۱۰۰ هزار مگاوات برق از انرژی خورشیدی و بادی را دارد.
۲. ارتقای حمل‌ونقل عمومی: افزایش طول شبکه مترو به ۵۰۰ کیلومتر و استفاده از ۱۰ هزار اتوبوس برقی می‌تواند ۲۰ درصد از آلودگی هوا را کاهش دهد.
۳. افزایش فضای سبز: کاشت ۵۰ میلیون اصله درخت در پنج سال آینده می‌تواند سرانه فضای سبز را به ۲۰ مترمربع برساند.
۴. آموزش و فرهنگ‌سازی: اجرای برنامه‌های آموزشی برای ۱۰ میلیون شهروند در زمینه کاهش آلودگی هوا کمک بزرگی در جهت رسیدن به هوای پاک است.
۵. همکاری بین‌المللی: جذب ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه فناوری‌های پاک که البته ارتباط مستقیم با تحریم‌ها دارد.
با افزایش جمعیت و شهرنشینی، کنترل آلودگی هوا را بیش از پیش دشوار می‌کند. برآورد می‌شود که جمعیت کلان‌شهرهای ایران تا سال ۱۴۱۰ به ۴۰ میلیون نفر برسد. بنابراین، هوای پاک در تهران و شهرهای دیگر، یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مردم ایران است.