یک تیم باستان‌شناسی از دانشگاه آکسفورد به کمک هوش مصنوعی، پس از 250 سال تلاش بی‌همدردی محققان، توانست رمز گشایی از یک طومار 2 هزارساله را عملی کند. این طومار در کنار شمار زیادی از نامه‌های مهر و موم شده دیگر در ویرانه‌های هیرکولانیوم، شهر رم، که در سال 79 قبل از میلاد به دلیل فوران کوه وزوو ویران شد، کشف شده بود. این طومارها از جنس پاپیروس بودند و در طول قرن‌ها تغییر شکل داده و به قطعاتی شبیه زغال تبدیل شده بودند و در عمل غیرقابل خواندن به شمار می‌رفتند.
در ژوئن 2024، محققان آکسفورد شایر انگلیس با استفاده از منبع پرتوهای سنکروترون، بخشی از این طومارها را اسکن کردند و پیش از نابودی کامل نوشته‌هایشان، تصاویر از آنها ثبت کردند. این گام بزرگ در روند تحقیقات به شمار می‌رفت، اما هنوز تا رمزگشایی نوشته‌ها راه زیادی مانده بود.
در این مقطع، هوش مصنوعی به کمک باستان‌شناسان آمد و با شناسایی جوهر خاص استفاده شده در این طومارها، محققان را تا حد زیادی به هدفشان نزدیک کرد. گرچه هوش مصنوعی نتوانست کلمات یونانی باستانی نوشته شده روی پاپیروس‌ها را مستقیماً ترجمه کند، اما تصویر کامل‌تری از حروف شکسته و پاک شده از یکی از طومارهای چندین هزارساله در اختیار دانشمندان قرار داد.
با نتایج حاصل از هوش مصنوعی، حروف منقطع کنار هم قرار گرفت و تصاویر اسکن شده با مشخص کردن دو بار تکرار کلمه «نفرت» در بند اول نامه، توانست راز 250 ساله این پاپیروس را افشا کند. دانشمندان امیدوارند با این روش بتوانند دست‌نوشته‌های بیشتری را رمزگشایی کنند.
دکتر برنت سیلز، از بنیانگذاران چالش وزوو برای کشف اسرار این شهر ویران شده، معتقد است: «این دستاوردی بزرگ برای تیم بود. ما این طومارها را در کتابخانه بودلین اسکن کردیم و حالا از اینکه با وجود از بین رفتن بسیاری از بخش‌های این پاپیروس، توانستیم مفهومی از نامه به دست آوریم بسیار خرسندیم. امیدواریم بتوانیم از این روش برای رمزگشایی از صدها طوماری که از این شهر ویران شده کشف شده، استفاده کنیم.»
چالش وزوو از زمان تشکیل، از علاقه‌مندان دعوت کرده تا برای رمزگشایی متون باستانی مشارکت فعال داشته باشند.
آنچه که این پروژه را متمایزتر کرده است، بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای توسعه باستان‌شناسی است که به باور دانشمندان، فصل جدیدی را در شناسایی رمز و راز زندگی پیشینیان در اختیار علاقه‌مندان در دنیای مدرن امروزی قرار می‌دهد. هوش مصنوعی تاکنون در زمینه‌های دارویی، نجومی، هنر و بسیاری از موارد دیگر کارایی خود را ثابت کرده است، اما همواره جای خالی آن در بسیاری از بخش‌ها از جمله باستان‌شناسی احساس می‌شده.
اگرچه معمای طومارهای هیرکولانیوم هنوز به طور کامل حل نشده است، اما مدل قابل توجهی را در اختیار باستان‌شناسان قرار داده است که می‌تواند پیشرفت فناوری و حس کنجکاوی انسان را برای کشف اسرار گذشته ترکیب کند.
پیش از این نیز محققان چالش وزوو، با استفاده از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی، طومارهای دیگری را مورد بررسی قرار داده بودند، اما آنچه به دست آمده بود، کلماتی بود که نمی‌توانست مفهومی از حس نامه به مخاطب بدهد. اما این بار کشف کلمه «نفرت» از طومار 2 هزارساله، بن‌مایه این نامه را در اختیار محققان قرار داد.
دانشمندان معتقدند پیشرانی هوش مصنوعی نسبت به انسان در حوزه‌های مختلف می‌تواند هشدار برای ساکنان دنیای مدرن امروزی باشد، اما همچنان برخی بر این باورند که به رغم پیشرفت‌ها در این حوزه، خلاقیت و نوآوری انسانی حرف اول را خواهد زد. لوک جولیا، از محققان این حوزه، معتقد است: «هوش مصنوعی قادر به تقلید از تعاملات و رفتارهای انسانی است، اما همچنان خلاقیت و مغز انسان مهمترین رقیب آن خواهند ماند.»
این پروژه نه تنها به رمزگشایی از طومار 2 هزارساله کمک کرد، بلکه جنبه‌ای از تاریخ و فرهنگ رومی را به مردم نشان داد و اهمیت دارند راه جدیدی را در پیشبرد علم باستان‌شناسی به وجود آورد.