مصاحبه با دکتر خالد بیت‌سعید، رئیس خانه پرستار استان خوزستان: از بحران‌های ساختاری تا راه‌حل‌های فوری
در گرمای اهواز، دفتر دکتر خالد بیت‌سعید، رئیس خانه پرستار استان خوزستان، به‌مراتب محل مراجعه دائمی پرستارانی است که با معوقات چندماهه، شیفت‌های طاقت‌فرسا و بی‌عدالتی‌های نظام سلامت دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در این مصاحبه، او از دردهای بی‌پایان جامعه پرستاری و مسیرهای برون‌رفت می‌گوید.
اول: وضعیت پرستاری در خوزستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وضعیت پرستاری در استان خوزستان، بازتابی از شرایط کلی پرستاری در کشور است. با چالش‌های خاص این استان همراه است که آن را پیچیده‌تر می‌کند. از یک سو، پرستاران ما با وجود فشار کاری بالا، کمبود نیرو و شرایط سخت اقلیمی، با تعهد مثال‌زدنی در حال ارائه خدمت به مردم هستند. از سوی دیگر، متأسفانه مشکلات ساختاری، کمبود نیروی انسانی، مطالبات معوق، تبعیض در پرداخت‌ها و فرسودگی شغلی از مهم‌ترین دغدغه‌های جامعه پرستاری در استان هستند.
اینجا پرستار، با زحمت و مشقت زیاد نبض زندگی را نگه داشته، آن هم بدون استراحت، بدون امنیت شغلی، و گاه حتی بدون دریافت به‌موقع حقوقی که حق اوست. با اینکه جان می‌دهد، گاهی صدایش هم شنیده نمی‌شود. این درد، استخوان‌سوز است.
خوزستان با اقلیمی سخت، تنوعی قومی و شرایطی خاص، بار مضاعفی را بر دوش سیستم سلامت دارد. در بحران‌هایی مثل گردوغبار، بیماری‌های واگیردار، حوادث صنعتی و حتی آثار پس از جنگ، این پرستار خوزستانی است که اول از همه وارد میدان می‌شود اما متأسفانه، در تقسیم امکانات و فرصت‌ها، خوزستان همیشه در صف آخر است. نه در جذب پرستار، نه در توزیع بودجه، نه در ارتقاء شغلی، هیچ‌گاه سهم واقعی این استان داده نشده است.
سوم: مهم‌ترین مطالبه تاریخی پرستاران چیست؟
در میان تمام مطالبات پرستاری، بی‌تردید «اجرای کامل، دقیق و عادلانه قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری» را باید «أم‌المطالبات» این قشر شریف دانست؛ مطالبه‌ای ریشه‌دار که سال‌هاست پرستاران ایران در انتظار تحقق واقعی آن هستند.
این قانون فقط درباره پول و پرداخت نیست؛ بلکه درباره هویت حرفه‌ای پرستار است. زمانی که خدمات پرستاری به‌طور رسمی و مستقل تعریف، ارزش‌گذاری و در نظام سلامت به رسمیت شناخته شود، آنگاه شأن و منزلت پرستار نیز تثبیت می‌شود.
تعرفه‌گذاری صحیح، یعنی پایان دادن به نگاه ابزاری به پرستار؛ یعنی به‌رسمیت شناختن دانش، مهارت و نقش حیاتی پرستار در فرآیند درمان. این مطالبه، ستون اصلی عدالت حرفه‌ای در نظام سلامت است و بدون اجرای آن، پرستاری همچنان در سایه خواهد ماند.
اگر چه شناخت جایگاه مستقل و حرفه‌ای پرستار در نظام سلامت، رفع تبعیض در پرداخت‌ها و شرایط استخدام، تأمین نیروی انسانی متناسب با استانداردهای جهانی، احترام، کرامت و امنیت شغلی از دیگر مطالبات پرستاران ایران زمین هست.
سوم: اعتراضات اخیر پرستاران به‌ویژه در خوزستان چه ریشه‌ای دارد؟
اعتراضات اخیر پرستاران، به‌ویژه در خوزستان، حاصل سال‌ها بی‌توجهی به مطالباتی است که تنها روی کاغذ مانده‌اند. اجرای ناقص قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری که سال‌ها از آن به عنوان «ام‌المطالبات» یاد شده، نشانه‌ای روشن از این بی‌اعتنایی ساختاری است. پرستاران دیگر تنها به دنبال افزایش حقوق نیستند؛ آن‌ها در پی هویت حرفه‌ای خود هستند. می‌خواهند دیده شوند، به رسمیت شناخته شوند و آن‌گونه که زحمت می‌کشند، قدر ببینند.
در حالی‌که بار اصلی مراقبت از بیماران بر دوش پرستاران است، پرداخت‌ها ناعادلانه، تبعیض‌آمیز و گاه توهین‌آمیز است. تفاوت میان نیروهای رسمی، شرکتی و طرحی، بی‌ثباتی قراردادها، عدم امنیت شغلی و نبود فرصت برای رشد حرفه‌ای، انگیزه‌ها را فرسوده کرده است. احترام از دست رفته، فشار کاری بالا، کمبود نیروی انسانی، و بی‌پاسخ ماندن مشکلات مزمن، خستگی پرستار را به اعتراض تبدیل کرده است.
آن‌ها نه زیاده‌خواه‌اند و نه جدا از واقعیت، بلکه فقط می‌خواهند متناسب با مسئولیت‌شان دستمزد بگیرند، امنیت شغلی داشته باشند، مورد احترام قرار بگیرند و در تصمیم‌گیری‌های درمانی نادیده گرفته نشوند. تداوم بی‌توجهی به این خواسته‌ها، تنها به افزایش مهاجرت، ترک حرفه و بحران در نظام سلامت منجر خواهد شد. پرستاران امروز صدای خسته‌ی نظام درمانی‌اند؛ صدایی که شنیده نشود، فریاد خواهد شد.
چهارم: پاسخ دولت به این بحران چیست؟
در کشور ما، متأسفانه رسم بر آن است که تا بحران به نقطه انفجار نرسد، کسی دنبال درد و درمان نمی‌رود. به داده‌ها و آمارها توجهی نمی‌شود؛ هشدارها را نمی‌شنوند، و برنامه‌ریزی‌ها جای خود را به واکنش‌های دیرهنگام و مسکن‌وار داده‌اند. در کشورهای پیشرفته، با نگاهی به هرم سنی، ترکیب جمعیت، نرخ بیماری‌ها و وضعیت نیروی انسانی، سال‌ها زودتر نیازهای آینده را پیش‌بینی می‌کنند و برای آن آموزش، جذب، و سرمایه‌گذاری می‌کنند. اما در اینجا، نه‌تنها این نگاه آینده‌نگر وجود ندارد، بلکه حتی به آمارهای روشن امروز هم بی‌اعتنایی می‌شود.
وضعیت پرستاری، نمونه‌ای گویاست. سال‌هاست که آمار کمبود پرستار، مهاجرت رو‌به‌افزایش نیروهای متخصص، و نرخ بالای فرسودگی شغلی اعلام شده؛ اما واکنش‌ها تنها زمانی شکل می‌گیرد که صدای اعتراض بلند شود یا بخش‌هایی از نظام درمان از کار بیفتد. هیچ برنامه‌ای برای تربیت هدفمند پرستار، حفظ نیروهای موجود، یا تنظیم نسبت پرستار به بیمار وجود ندارد. در نتیجه، مدام در بحران به سر می‌بریم، مدام در حال آتش‌نشانی هستیم، و هیچ‌گاه فرصت نمی‌دهیم نظام سلامت نفس بکشد و برنامه‌ریزی کند.
دولت برای عبور از این بحران، نیاز به رویکردی متفاوت دارد؛ رویکردی که از «تسکین موقت» عبور کرده و به سمت برنامه‌ریزی بلندمدت، جذب گسترده، تثبیت شغلی، اجرای کامل قوانین مرتبط با پرستاری، و ارتقای شأن و جایگاه حرفه‌ای پرستار برود. در غیر این‌صورت، بحران‌های پرستاری نه‌تنها ادامه خواهند داشت، بلکه می‌توانند به تهدیدی جدی برای آینده نظام سلامت کشور تبدیل شوند.
پنجم: راه‌حل پایدار چیست؟
برای برون‌رفت پایدار از بحران پرستاری، به‌ویژه در استان‌هایی چون خوزستان، می‌توان مجموعه‌ای از راهکارهای عملی، بومی‌شده و چندسطحی را در سه محور خلاصه کرد:
۱. در سطح استانی
اختصاص تسهیلات مسکن، حمل‌ونقل و معافیت‌های مالیاتی
راه‌اندازی مراکز مشاوره روانی-شغلی برای کاهش فرسودگی
تأمین اسکان مناسب برای پرستاران غیربومی
توسعه امکانات رفاهی و سلف‌سرویس در مراکز درمانی
۲. در سطح ملی
اجرای کامل و واقعی قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری و بازنگری در نظام پرداخت
پرداخت فوری بدهی‌های انباشته بیمه‌ها به مراکز درمانی
جذب پرستاران بومی با تعهد خدمت در مناطق مبدأ
تفکیک بودجه‌های اقلیمی برای استان‌های بحرانی (مثل خوزستان)
تثبیت شغلی با تبدیل قراردادهای موقت به دائم
ایجاد صندوق حمایت از پرستاران در برابر خشونت‌های بیمارستانی
۳. در سطح بین‌المللی
تعریف سازوکار همکاری با نهادهای بین‌المللی برای ارتقاء مهارت‌ها و تأمین منابع
جلوگیری از مهاجرت پرستاران با ایجاد مشوق‌های اقتصادی و شغلی برای ماندگاری در کشور
پنجم: برنامه های شما برای پیگیری مطالبات پرستاران استان خوزستان چیست؟
برنامه ما در خانه پرستار خوزستان برای پیگیری مطالبات پرستاران، بر پایه همراهی با نظام پرستاری و پیگیری جدی حقوق صنفی است. در رأس این مطالبات، اجرای کامل قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، تثبیت وضعیت شغلی، بهبود شرایط معیشتی و رفاهی و توزیع عادلانه منابع و نیرو قرار دارد.
برای تحقق این اهداف، اقدامات ما شامل:
تشکیل کارگروه تخصصی برای پیگیری تعرفه‌گذاری و مطالبات
رایزنی مستمر با مسئولان استانی و کشوری
مستندسازی و ارائه مشکلات به مراجع تصمیم‌گیر
تقویت صدای پرستاران در رسانه‌ها و محافل تخصصی
حمایت صنفی و حقوقی از پرستاران در برابر تبعیض و خشونت شغلی
سخن پایانی: پیام شما به پرستاران خوزستان چیست؟
به‌عنوان رئیس خانه پرستار خوزستان، با افتخار به همه پرستاران عزیز در سراسر کشور عرض می‌کنم: پرستاری راهی طولانی را پیموده است؛ روزگاری در حد یک دیپلم تلقی می‌شد، اما bugün تا مقطع دکترا در دانشگاه‌های معتبر تدریس می‌شود و به‌عنوان یک علم تخصصی شناخته شده است. این مسیرِ رشد، نشان از ظرفیت عظیم این حرفه دارد. آینده پرستاری روشن است؛ اما شرط تحقق آن، ایستادگی، همبستگی و پیگیری آگاهانه ما برای دستیابی به جایگاه واقعی‌مان در نظام سلامت است. ما تنها مطالبه‌گر حقوق نیستیم؛ ما سازندگان آینده سلامت این کشوریم.
ما با قدرت در میدان هستیم و از همه همکاران دعوت می‌کنیم در این مسیر مطالبه‌گر، هم‌صدا و همراه باشند.