هدف از این طرح ساده سازی و نوسازی سیستم مالیاتی کشور، افزایش درآمدهای مالیاتی و کاهش فرار مالیاتی است. در گذشته سازمان امور مالیاتی برای هر یک از منابع مالیاتی خود (ارزش افزوده، اشخاص حقیقی، اشخاص حقوقی و…) نرم افزاری جداگانه داشت. در چند سال اخیر در طرح جامع مالیاتی تنها از یک نر افزار جامع و یکپارچه به نام برای همه امور و منابع مالیاتی مورد استفاده قرار گرفت و هم اکنون در سازمان امور مالیاتی در حال اجرا و پیاده سازی است.اما کارشناسان معتقدند با وجود هزینه های بسیار برای اجرای آن هنوز حفره های عمیقی در حوزه اجرا دارد که باعث ایجاد ابهامات و سئوالات فراوان در خصوص دلایل اجرای ناموفق آن شده است .

اهداف که به بار ننشست

به گزارش »آرمان ملی«،ساده سازی، کاهش تعداد قوانین و مقررات مالیاتی، تسهیل اجرای تعهدات مالیاتی برای مودیان از جمله دلایل اصلی این طرح مالیاتی اعلام شده است که بر اساس آن با افزایش تعداد مالیات دهندگان و کاهش فرار مالیاتی با ایجاد براکت های مالیاتی جدید و افزایش نرخ مالیات برای افراد و شرکت های با درآمد بالا، دریافت درآمدهای مالیاتی را با مکانیسمی مطلوب تسریع و تسهیل می کند. بر این اساس با استفاده از این طرح تعریف شده مالیاتی، میزان فرارهای مالیاتی کاهش می یابد و جرایم متناسب برای آن نیز برای متخلفان با تشکیل پرونده و پرداخت الکترونیکی صادر می شود.به گفته صاحبنظران همچنین این طرح دارای چند نکته کلیدی بوده است که به موجب آن مقرر شده بود همه افراد مشمول مالیات شناسایی و بر اساس اطلاعات جدید با نرخ های مالیاتی تعیین وضعیت می شوند و معافیت های مالیاتی نیز متناسب با وضعیت جدید مودیان رصد و ارزیابی می شود و به این ترتیب گسترش پایه مالیاتی با احتساب بخش‌هایی که قبلاً معاف شده بودند، مانند کشاورزی و مشاغل کوچک به روزرسانی می شود. همچنین تقویت سازوکارهای وصول مالیات از جمله سیستم های تشکیل پرونده الکترونیکی و پرداخت، افزایش مجازات فرار مالیاتی و عدم رعایت آنها، از جمله موارد مورد تاکید در این طرح به شمار می آید که با وجود هزینه های گزاف از سال 2019 تاکنون هنوز نهایی نشده است .

موانع بر سراجرای طرح مالیاتی

صاحبنظران در توضیح دلایل تعویق در اجرای این طرح باوجود هزینه های گزاف برای آن می گویند؛ این طرح نیاز به تایید سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف دولتی دارد که می‌تواند فرآیندی زمان‌بر و چالش برانگیز باشد. از سوی دیگر پیچیدگی های فنی در اجرای و الزام برای استفاده از منابع فنی قابل توجه چالشی دیگر است که بر سر راه اجرای آن قرار دارد، به گفته صاحبنظران؛ اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های مهمی از جمله تحریم‌ها، تورم و نوسانات ارزی مواجه بوده است که می‌تواند اجرای طرح اصلاح مالیاتی بزرگ را با مشکل مواجه کند. همچنین مخالفت برخی از مالیات دهندگان و مشاغل ممکن است با جنبه های خاصی از طرح، مانند وضع مالیات بر ارزش افزوده یا افزایش نرخ مالیات که می تواند روند اجرا را کند کند. کارشناسان درباره پیش بینی زمان دقیق اجرای این طرح می گویند؛»مشخص نیست که طرح جامع مالیاتی اریس چه زمانی به طور کامل اجرا می شود، اما احتمالاً روندی تدریجی است که به تلاش و هماهنگی قابل توجهی از سوی دولت ایران و سایر ذینفعان نیاز دارد.»

اریس و مشکلات پیش روی سازمان امور مالیاتی

این گزارش همچنین می افزاید؛ اجرای طرح جامع مالیاتی در کشور نه تنها کاهش هزینه به همراه نداشته بلکه شاهد فرسایش امور مالیاتی نیز هستیم.دولت همچنان تحت فشارهای مطالبات سالخورده در دولت است. یکی از این مطالبات که عمر 2دهه ای دارد، اجرای طرح جامع مالیاتی است؛ طرحی که با هدف افزایش رضایت مودیان و کارکنان سازمان امور مالیاتی، کاهش هزینه های اجرایی عملیات مالیاتی و افزایش درآمدهای مالیاتی شروع به کار کرد. از آغاز رسمی این طرح بیش از یک دهه می گذرد و تاکنون صدها میلیارد تومان از بیت المال هزینه این طرح شده است .

ترکمنچای سازمان امور مالیاتی

در سال 1384 مناقصه ای برگزار می شود و بستر اصلی نرم افزار طرح جامع مالیاتی با انعقاد قراردادی در سال 1388 به یک شرکت فرانسوی به نام بول واگذار می گردد. ارزش این قرارداد با الحاقیه هایی که بعدا اضافه می شود به حدود 45 میلیون یورو رسید، نرم افزار شرکت بول فرانسه هم اکنون تحت عنوان اریس در سازمان امور مالیاتی در حال اجرا و پیاده سازی است. نرم افزاری که بنا به اخبار رسمی منتشر شده در سایت سازمان امور مالیاتی قرار بود در پاییز سال 1391 اجرایی شود و اما بعد از گذشت سالها هنوز پیشرفت چندانی نداشته است و 20 درصد پرونده ها هم در این سامانه رسیدگی نمی شود.

نواقص و ضررهای مالیاتی به کشور

در کنار ابهاماتی که در قرارداد نرم افزار طرح جامع مالیاتی وجود دارد، مشکلات فنی نرم افزار مشهود است. نرم افزاری که به عقیده کارشناسان ادامه به کارگیری آن در سازمان امور مالیاتی نه تنها این سازمان را دچار مشکل می کند، بلکه هزینه های گزاف به بیت المال تحمیل کرده و اقتصاد کشور را نیز با چالش روبه رو خواهد کرد. با تحلیل میدانی مشکلات این نرم افزار بررسی شد؛ انجام فرایندها در اریس در مقایسه با سیستم سنتی، بسیار زمان بر است، همچنین محاسبات نشان می دهد که به صورت میانگین زمان انجام فرایندها در اریس 4 برابر افزایش پیدا می کند. بنابراین سازمان امور مالیاتی باید نیروهای خود را به 4 برابر افزایش دهد، لازم به ذکر است که اداراتی که این نرم افزار در آنها به صورت پایلوت اجرا شده، به شدت تحت فشار کاری قرار گرفته اند و تقاضای نیروی اضافه دارند.

عدم بومی سازی در شرایط تحریم اقتصادی

نرم افزار طرح جامع مالیاتی کماکان در بسیاری از اداره ها توسط مدرسان به کاربران تدریس می شود. کارشناسان در این حوزه معتقدند؛ زمانی که از سمت سیستم سنتی به سوی سیستم مدرن حرکت می کنیم قطعا شاهد چالش های زیادی خواهیم بود. امروز پشتیبانی این نرم افزار توسط نیروهای داخلی انجام می شود و از زمانی که از شرکت بول گرفته شد کار بسیار پیشرفت کرده است. به صورت میانگین در خوش بینانه ترین حالت 20 خطا از نرم افزاراریس به مرکز ارسال می شود. ما در کشوری زندگی می کنیم که مشکلات اقتصادی زیادی را از طریق تحریم ها متحمل می شویم و این موضوع سبب می شود که اقتصاد کشور در هر لحظه دچار مشکلاتی شود که با توجه به این مشکلات در نرم افزار باید بومی سازی صورت می گرفت که متاسفانه این موضوع اتفاق نیفتاد..

دودستگی؛ اریسی یا سنتی

اریس به علت نقص های فراوان نه تنها اداره های امور مالیاتی را سامان نداده است بلکه با ایجاد دوگانگی بین پرونده ها «اریسی و سنتی شدن آنها»، مودیان و کادر مالیاتی را دچار سردرگمی کرده است. مشاهدات میدانی نشان می دهد که کارکنان سازمان امور مالیاتی به شدت از طرح جامع مالیاتی ناراضی هستند اما مدیران بالادستی آن را با موضوع مقاومت در برابر تغییر توجیه می کنند و مخالفت ها و اعلام نارضایتی ها را نادیده می گیرند. در پایان موضوع مهمی که بیش از هر اتفاقی سازمان مالیاتی را با چالش مواجه کرده، بحث درآمد مالیاتی است که این نرم افزار با افزایش فشار کاری، کارکنان را از انجام وظایف اصلی بازداشته است و تاثیر منفی در وصول مالیات داشته است؛ حال سوال اینجاست به راستی عزمی جدی برای جلوگیری از چالش های مالیاتی در کشور وجود ندارد؟