این سوال شاید یکی از موضوعات مهمی باشد که در سال های اخیر ذهن فعالان اقتصادی را درگیر خود کرده است. اینکه دانش بنیان اصولاً به چه معناست و تحت چه شرایطی می توان از تسهیلات و حمایت های آن بهره برد، گرچه سوال جدیدی نیست اما با نامگذاری امسال به نام این حوزه به سرعت به مرکز توجه شرکت های کوچک و بزرگ در ساخار اقتصاد ایران بدل شده است. هرچه باشد، با وجود دشواری های تولید و چالش هایی که مجموعه ها در حوزه های مختلف صنعت با آنها روبرو هستند، دورنمای مورد حمایت قرار گرفتن توسط نهادهای مسئول و کاهش هزینه ها از این طریق جذابیت خاص خود را دارد.

در این نوشتار تلاش می کنیم طی چند مرحله و به ساده ترین شکل ممکن شرایط تاسیس شرکت دانش بنیان را برایتان شفاف سازی کنیم. با ما همراه باشید تا پاسخ جامع و کاملی را برای این سوال پیدا کنید.

شرکت دانش بنیان چیست؟

 برای پاسخ به این سوال که شرکت دانش بنیان چیست  باید بدانید که ، یک مجموعه دانش بنیان شرکت یا موسسه ای است که فعالیت آن در راستای استفاده از دانش برای تولید یک محصول با سطح فناوری بالا خلاصه می شود. سطح فناوری بالا از طریق بررسی میانگین سطح فناوری در زمینه مورد نظر مشخص می شود، برای مثال بسیاری از ادوات حفاری در حوزه نفت و گاز گرچه پیش پا افتاده تلقی می شوند اما توانایی ساخت و تولید آنها کار هر کسی نیست، در حالی که تولید محصولی مانند قرص استامینوفن گرچه فرآیندهای شیمیایی خاصی در بر دارد و نیازمند کار علمی است، اما مجموعه های بسیاری می توانند وارد تولید انبوه آن شوند. پس صرف اینکه فعالیت شما با تحقیقات علمی همراه است، برای قرارگیری در فهرست شرکت ها کفایت نمی کند.

اغلب بر اساس تئوری های افتصادی، از فضای دانش بنیانی به عنوان یک ساختار اقتصادی یاد می کنند. چهارچوبی که این ساختار اقتصادی ایجاد می کند از جهات گوناگون برای کشور مفید خواهد بود. جدا از بحث رشد فناوری و تسهیل و بهبود فعالیت ها در حوزه های مختلف صنعتی، آثار دیگری هم بر اثر به کارگیری آن در ایران به وجود می آید که اگر حیاتی نباشند، حداقل به شدت مفید هستند. از آنجایی که این چهارچوب بحث دانش را اولویت قرار می دهد، پس به کمک آن می توان برای نخبگان و فارغ التحصیلان برجسته دانشگاهی شغل فراهم کرد. جدا از این، صنایع بزرگ ما مانند فولاد و نفت اغلب به دلیل مدیریت میانی ضعیف و بروکراسی اداری ناکارآمد ایران با مشکلات متعدد در خصوص رشد و توسعه روبرو شده اند و شرکت های کوچکتر با بدنه ای متشکل از نیروی زبده و تحصیل کرده می توانند به عنوان مشاور و یاری گر این صنایع وارد عمل شوند. این ارتباط نزدیک هم از نظر اقتصادی مفید خواهد بود و هم به مرور زمان فرهنگ سازمانی را در سازمان های بزرگتر به سمت شایسته سالاری هدایت می کند، چون به مرور نیروهای ضعیف تر کنار می روند تا راه را برای توسعه باز کنند.

چطور یک شرکت به دانش بنیان تبدیل می شود؟

هیچ شرکتی از بدو ثبت نمی تواند به این عنوان شناخته شود. در واقع مجموعه های فعال اقتصادی باید پس از تکمیل ثبت و تولید یک محصول یا ارائه یک خدمت، برای دریافت گواهی دانش بنیان به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مراجعه کرده و از این طریق شرکت خود را به شرکتی تحت این طرح تبدیل کنند. بر این اساس، می توان گفت که شرایط داخلی شرکت و نحوه مدیریت آن اولویت اصلی نیست و مهمترین موضوعی که مطرح می شود، محصول یا خدمت نهایی مجموعه است.

البته این نکته را نباید فراموش کرد که در هر حال قواعدی مرتبط با ساختار شرکت وجود دارد که باید مورد توجه قرار بگیرند. برای مثال، شرکت های دولتی نمی توانند برای دریافت تأییدیه معاونت علمی درخواست بدهند. این امر برای اطمینان بخشی به بخش خصوصی و جلوگیری از رقابت این دو گروه فعال اقتصادی صورت گرفته است. نثال دیگر شرایطی است که باید در خصوص محصول برقرار باشد، بنابراین هر کسی که شرکت ثبت کند و محصول تولید کند الزاما نمی تواند تأییدیه دریافت کند. در ادامه این موضوع را با شفافیت بیشتری مورد بررسی قرار می دهیم تا ببینیم که چه مشخصاتی باید در کالای تولید شده مشاهده شود.

محصول باید چه شرایطی داشته باشد؟

آنچه که به عنوان محصول مورد تأیید معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شناخته می شود، می تواند در حوزه های مختلف صنعتی و پزشکی به کار برود. مواد غذایی، کشاورزی، علم نانو، نفت و گاز، پزشکی و داروسازی، برق و الکترونیک، فناوری اطلاعات و… همگی دسته بندی های متفاوتی هستند که نهادهای مسئول برای محصولات و خدمات در نظر گرفته اند. با این تفسیر پیدا کردن ویژگی های مشترک میان تمام تولیدات کار راحتی نخواهد بود، چون برای مثال ویژگی های نرم افزارها که آنها را واجد شرایط دریافت تأییدیه می نماید تفاوت های عمده ای با مشخصات فرمولاسیون های نانویی خواهد داشت. با این وجود سه ویژگی عمومی وجود دارد که همه محصولات به شیوه های گوناگون با آنها بررسی می شوند. این ویژگی ها عبارتند از:

1. تولید به دست شرکت
2. تکمیل بودن
3. به کارگیری سطح فناوری بالا (های تک بودن)

تولید به دست شرکت تفسیر آسانی دارد: برون سپاری عمده کار یا وابستگی به یک شرکت خارجی (از طریق تهیه لیسانس تولید محصول) مورد قبول نخواهد بود. مجموعه شما باید قادر باشد یک کالا یا خدمت را از صفر طراحی کند، توسعه بدهد و در نهایت تولید نماید.

تکمیل بودن به این موضوع اشاره دارد که محصول یا خدمت نباید در حد ایده و تئوری باشد، بلکه باید حداقل به یک نمونه اولیه که قادر است ایده اصلی شما را عملی کند رسیده باشد. برای مثال اگر مدعی هستید که یک داروی جدید تولید می کنید، باید حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی آن را تولید کنید و صرف ارائه طرح و فرمولاسیون کفایت نخواهد کرد.

سطح فناوری بالا در این بین تفسیر سخت تری نسبت به دو ویژگی دیگر دارد. فعالیت شرکت باید نسبت به آنچه که به عنوان میانگین فناوری به کار رفته در حوزه فعالیت شما مطرح است، سطح بالاتری داشته باشد. مثلا اگر یک محصول نانوی مقاوم در برابر ضربه و حرارت طراحی کرده اید، باید نسبت به محصولات شبیه به خود هزینه تولید کمتر، مقاومت بالاتر یا وزن کمتری داشته باشد. در واقع برتری محصول بر عمده رقبای خود در بازار به عنوان سطح فناوری آن به حساب می آید.

حالا که متوجه شدیم چه مشخصاتی برای محصول باید وجود داشته باشد، بد نیست به سراغ مراحل دریافت تأییدیه برویم.

مراحل دریافت تأییدیه چیست؟

همان طور که گفتیم، مسئولیت مدیریت فضای دانش بنیان کشور به معاونت علمی ریاست جمهوری سپرده شده است. در کنار مدیریت نیازها و پاسخگویی به درخواست های شرکت های حاضر در فهرست، این سازمان برای تشخیص صلاحیت شرکت های جدید نیز یک سیستم ارزیابی تشکیل داده است که با بررسی مجموعه و خروجی های آن (محصول یا خدمت) رأی می دهد که آیا شرکت مذکور می تواند از حمایت های این حوزه استفاده کند یا خیر.

این کار از طریق یک سیستم آنلاین صورت می گیرد که مجموعه های متقاضی می توانند درخواست خود برای ارزیابی را از طریق کارتاپل آن برای هر کالا یا خدمتی که مد نظرشان باشد اعلام کنند. به طور کلی طی سه ماه و تحت چند مرحله ارزیابی حضوری و غیرحضوری تصمیم گرفته می شود که یک مجموعه شرایط دریافت گواهی را دارد یا خیر.

در مرحله اول سیستم این سامانه از متقاضیان می خواهد که اطلاعات اولیه ای از محصول خود را در اختیار آن قرار دهند. در صورتی که این اطلاعات اولیه تأیید شود، یک ارزیاب برای مجموعه انتخاب می شود که در حوزه فعالیت شما متخصص بوده و می داند کدامیک از ویژگی های محصول شما در نگاه معاون علمی اهمیت بیشتری پیدا می کند. ارتباط گرفتن ارزیاب با مجموعه و تحلیل محصول مرحله بعدی این فرآیند است. از این مرحله به بعد متقاضی دیگر نیازی نیست کاری انجام دهد و تنها باید منتظر اطلاع رسانی از طریق کارتاپل سیستم بماند.

اطلاعات اولیه معرفی محصول و گزارش ارزیاب سنگ بنای دریافت یا عدم دریافت تأییدیه از معاونت علمی خواهد بود. کمیته های داخلی این معاونت با بررسی مدارک و مشخصات، رای خواهند داد که آیا شما شرایط تبدیل به شرکت دانش بنیان را دارید یا خیر. در صورت تأیید کار به اتمام می رسد و مجموعه شما وارد فهرست شرکت ها می شود.

جمع بندی

تلاش کردیم با شفافیت و وضوح هرچه تمام تر، در این مطلب شرایط دانش بنیان شدن شرکت ها را برای شما شرح دهیم. امیدواریم اطلاعاتی که به اشتراک گذاشته شده، گام مثبتی در جهت کاهش ابهام در این زمینه و جلوگیری از سودجویی مجموعه هایی باشد که تلاش می کنند از عدم دسترسی عموم افراد به شرح دقیق مسائل و مقررات در این حوزه سوء استفاده نمایند. به این ترتیب فعالان اقتصادی می توانند با خیال آسوده تری به سراغ این طرح رفته و در نتیجه از حمایت های آن به نحو احسن بهره برداری نمایند.

منبع : شبکه دانش بنیان ایران