سیاه دانه یکی از گیاهان دارویی با تاریخچه‌ای قدیمی و فوق‌العاده، است، که به عنوان Nigella sativa نیز شناخته می‌شود.  این گیاه که در مناطق مختلف جهان، به ویژه خاورمیانه، آسیا و شمال آفریقا رشد می‌کند، به عنوان یک نماد از زمان‌های باستان تا به امروز، در طب سنتی استفاده می‌شود.

با توجه به استفاده‌های گسترده سیاه دانه در طب سنتی و شواهد علمی بروز، این گیاه به عنوان یک مکمل طبیعی و یکی از گزینه‌های امن و موثر برای حفظ سلامت و بهبود برخی از شرایط بیماری‌ای شناخته می شود.

ترکیبات سیاه دانه چیست ؟

دانه‌های سیاه دانه (N. sativa) شامل ماکرونوتریئنت‌ها و میکرونوتریئنت‌های ضروری برای سلامت شما می‌باشد.

در مورد ماکرونوتریئنت‌ها، دانه‌های سیاه دانه حاوی پروتئین، چربی و کربوهیدرات هستند. همچنین، این دانه‌ها منبعی از فیبر غذایی و انواع اسیدهای آمینه از قبیل گلوتامات، آرژینین، سیستئین و متیونین می‌باشند.

علاوه بر این، دانه‌های سیاه دانه حاوی میکرونوتریئنت‌های مهم نظیر آهن، مس، روی، فسفر، کلسیم، تیامین، نیاسین، پیریدوکسین (ویتامین B6) و اسید فولیک نیز هستند.

همچنین بیش از صد فیتونوترینت (ترکیباتی که توسط گیاهان تولید می‌شوند و ممکن است فوایدی برای سلامت داشته باشند) نیز در دانه‌های سیاه دانه وجود دارند. این شامل آلکالوئیدها، ساپونین‌ها، استروئیدهای گیاهی، روغن‌های اساسی و تیموکوئینون است.

حضور این ترکیبات و مواد مغذی می‌تواند دلیل استفادهٔ گسترده از سیاه دانه در طب سنتی به مدت هزاران سال باشد.

کاربرد های سنتی سیاه دانه چیست ؟

استفاده از مکمل‌ها باید براساس نیازها و با تأیید یک متخصص سلامتی مانند پزشک، داروساز یا متخصص تغذیه باشد. هیچ مکملی جهت درمان، درمان نمی‌کند یا جلوگیری از بیماری را تضمین نمی‌کند.

سیاه دانه (N. sativa) یک گیاه دارویی محبوب در طب سنتی مانند طب سنتی چین (TCM) و آیورودا است. 

سیاه دانه به طور سنتی برای شرایطی مانند برونشیت، آسم، اسهال، اختلالات پوستی، بیماری کبد، مشکلات گوارشی، کاهش اشتها، انگل‌ها و کاهش تولید شیر مادر استفاده می‌شود.

همچنین،طبیبان معتقد هستند که  سیاه دانه، سیستم ایمنی را تقویت کرده و کبد، کلیه و دستگاه گوارش را محافظت می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که سیاه دانه دارای خواص اضافی نظیر اثر دیورتیک، ضد افت فشار خون، ضد دیابت، ضد سرطان، ضد میکروبی، ضد درد، ضد التهاب و آنتی‌اکسیدان است.

با این حال، بیشتر مطالعات درباره سیاه دانه در آزمایشگاه‌ها و نه در انسان‌ها انجام شده است پس ممکن است با توجه به شرایط سلامتی شما تاثیرات متفاوتی بر روی شما داشته باشد.

تحقیقات علمی انجام شده درباره سیاه دانه

در ادامه این مقاله، به بررسی تحقیقات انجام شده درباره سیاه دانه و نقش آن در شرایط سلامتی خاص می‌پردازیم. تحقیقات در مورد این گیاه و استفاده از آن به عنوان یک مکمل غذایی جدید بسیار اهمیت دارد. تعداد قابل قبولی آزمایشات بالینی در این زمینه صورت گرفته است و نتایج آن‌ها نقطه شروعی را برای بحث با متخصصین سلامتی را فراهم می‌کنند.

همانطور که چندین آزمایش بالینی که بر روی سیاه دانه انجام شده است، مورد بحث قرار می‌گیرد. با این حال، باید توجه داشت که برخی از تحقیقات نتایج مختلفی درباره کارایی این گیاه نشان داده‌اند. بنابراین، قبل از استفاده از سیاه دانه برای درمان هر گونه شرایط بیماری یا سلامتی، باید احتیاط و مراقبت لازم را به عمل آورید. همچنین به یاد داشته باشید که مکمل‌ها هرگز نباید جایگزین پیشگیری ها شوند.

بهبود قند خون با استفاده از سیاه دانه

تحقیقات نشان داده است که ترکیبات موجود در سیاه دانه می‌توانند به افراد مبتلا به دیابت نوع 2 کمک کنند تا قند خون خود را کاهش دهند.

 چندین آزمایش بالینی نشان داده است که سیاه دانه دارای پتانسیلی برای عملکرد به عنوان درمان مکمل دیابت است. یک بررسی سیستماتیک از 13 آزمایش بالینی بهبودهایی در کنترل قند خون نشان داده است، از جمله کاهش قند خون ناشتایی و HbA1c (هموگلوبین A1c، یک آزمایش خون که نشان دهنده متوسط ​​سطح گلوکز در سه ماه گذشته است). 

برخی از آزمایش‌ها همچنین بهبود حساسیت به انسولین را به دلیل استفاده از سیاه دانه گزارش کرده‌اند. همچنین، سیاه دانه ممکن است در پیشگیری از دیابت نیز موثر باشد.

یک مطالعه دیگر، سیاه دانه را با متفورمین (یک داروی دیابت) و تغییرات در سبک زندگی مقایسه کرد تا ببیند کدام مداخله بهتر برای افرادی با پیش دیابت (سطوح گلوکز خون بالا که کافی برای شناخته شدن به عنوان دیابت نمی‌باشند) است. سیاه دانه نتایج مشابهی با متفورمین در مورد اندازه‌گیری‌های آنتروپومتریک (مانند وزن و شاخص توده بدن) و کنترل قند خون داشت. همچنین، این گیاه در افراد مبتلا به پیش دیابت بهبودی در پنل لیپیدی و التهاب نشان داد. اگرچه این نتایج امیدوارکننده هستند، برخی از محققان معتقدند که نیاز به آزمایشات بشری گسترده‌تر وجود دارد.

افزایش سلامت قلب

ترکیبات موجود در سیاه دانه مانند تیموکوینون به طور مفید بر سلامت قلب تأثیر می‌گذارند. تحقیقات نشان می‌دهند که سیاه دانه می‌تواند در کاهش فشار خون بالا، هیپرلیپیدمی، آترواسکلروز و آسیب قلبی مؤثر باشد. همچنین، مطالعات نشان می‌دهند که مصرف سیاه دانه می‌تواند بهبود فشار خون سیستولیک و دیاستولیک را به دنبال داشته باشد، احتمالاً به دلیل خواص دیورتیک. این نتایج در افراد سالم و افراد مبتلا به سندرم متابولیک مشاهده شده‌اند.

علاوه بر این، مطالعات حیوانی نیز نشان می‌دهند که سیاه دانه می‌تواند بهبودی در سطح لیپیدهای خونی ایجاد کند. به طور خلاصه، سیاه دانه باعث افزایش کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL)، کاهش کلسترول لیپوپروتئین با چگالی پایین (LDL)، کلسترول کل و تری‌گلیسریدها در خرگوش‌ها می‌شود.

در یک مطالعه بلندمدت ، سیاه دانه به همراه داروی کاهش قند خون روزانه در افراد مبتلا به دیابت مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان دادند که افرادی که سیاه دانه را به روال خود اضافه کردند، بهبود قابل توجهی در سطح کلسترول کل و نسبت کلسترول LDL/HDL داشتند. همچنین، اضافه کردن سیاه دانه منجر به بهبود ضربان قلب و فشار خون شد.

بهبود مشکلات حافظه

مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی نشان داده‌اند که سیاه دانه توانایی بهبود حافظه و شناخت را دارد. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف سیاه دانه می‌تواند بهبود قابل توجهی در حافظه و بازخوانی اطلاعات را به ارمغان بیاورد. آزمایشات کوچکی همچنین روی انسان‌ها نیز صورت گرفته و نتایج مشابهی نشان داده‌اند.

یک مطالعه بر روی 40 سالمند سالم صورت گرفته است که سیاه دانه را با یک داروی تصادفی مقایسه کرده‌اند تا ببینند کدام یک بیشترین تأثیر را بر حافظه، تمرکز و شناخت دارد. افرادی که به طور تصادفی سیاه دانه دریافت کردند، به مدت نه هفته دو بار در روز کپسول‌های 500 میلی‌گرمی از این گیاه را مصرف کردند. نتایج نشان داد که سیاه دانه تأثیر مثبت قابل توجهی بر حافظه منطقی، تمرکز و شناخت دارد.

همچنین، یک آزمایش دیگر بر روی نوجوانان سالم نر در سنین 14 تا 17 سال انجام شد. در این مطالعه، شرکت‌کنندگان به طور تصادفی به مصرف دزهای کمتری از سیاه دانه به مدت زمان کوتاه‌تری نسبت به مطالعه قبلی تقسیم شدند. نتایج نشان داد که سیاه دانه تأثیر مثبتی بر خلق و خو، اضطراب و شناخت شرکت‌کنندگان داشت، اما به طور قابل توجهی بهتر از داروی تصادفی عمل نکرد.

به منظور بهره‌برداری بیشتر از این قابلیت‌ها، نیاز به تحقیقات بزرگتر و بلندمدت بر روی انسان‌ها وجود دارد. این تحقیقات می‌توانند اطلاعات بیشتری درباره نقش سیاه دانه در بهبود حافظه و شناخت ارائه دهند.

بهبود بیماری های پوستی

روغن ضروری سیاه دانه می‌تواند به صورت موضعی در درمان برخی از بیماری‌های پوستی مفید باشد. یک بررسی سامانه‌ای از آزمایشات کنترل شده تصادفی نشان داده است که سیاه دانه می‌تواند در درمان بیماری‌هایی مانند درماتیت آتوپیک (اگزما)، پسوریازیس، ویتیلیگو و جوش موثر باشد.

اکثر مطالعاتی که مورد بررسی قرار گرفته‌اند، استفاده موضعی از روغن ضروری سیاه دانه را بررسی کرده‌اند و نه استفاده خوراکی. با این حال، مصرف سیاه دانه به صورت خوراکی نیز می‌تواند تأثیرات مثبتی بر روی بیماری‌های پوستی داشته باشد.

یک مطالعه دیگر، تأثیر سیاه دانه را با بتامتازون (یک استروئید) و ایوسرین (یک لوسیون) در درماتیت دست مقایسه کرد. در این مطالعه، شرکت کنندگانی با سن بین 18 تا 60 سال به صورت تصادفی به یکی از سه نوع درمان دو بار در روز برای چهار هفته تقسیم شدند. نتایج نشان داد که هر دو سیاه دانه و بتامتازون بهبود قابل توجهی در درماتیت دست ایجاد کردند نسبت به ایوسرین.

در یک مطالعه دیگر، سیاه دانه را با روغن ماهی برای درمان ویتیلیگو مقایسه کردند. 52 نفر شرکت کننده به صورت تصادفی به یکی از دو گروه روغن ضروری سیاه دانه یا روغن ماهی تقسیم شدند و هر روز دو بار روغن را روی زخم‌های ویتیلیگو خود استفاده کردند. تا پایان شش ماه آزمایش، سیاه دانه تغییرات قابل توجهی در اندازه زخم‌های ویتیلیگو را نشان داد نسبت به روغن ماهی.

کاهش التهاب

التهاب یک فرآیند طبیعی است که ممکن است ناشی از آسیب، عفونت یا بیماری باشد. ترکیبات موجود در دانه‌ و روغن سیاه دانه می‌توانند به کاهش این التهاب کمک کنند.

اثرات سیاه دانه بر التهاب و استرس اکسیداتیو در یک بررسی سیستماتیک اخیر مورد بررسی قرار گرفت. از بین 10 آزمایش بالینی مورد بررسی در این بررسی، نتیجه گرفته شد که سیاه دانه باعث کاهش بیومارکرهای التهابی مانند پروتئین C-واکنشگر (CRP) و فاکتور نکروز تومور-آلفا (TNF-α) و افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی می‌شود.

همچنین، بر اساس برخی مطالعات، سیاه دانه می‌تواند به عنوان درمان تکمیلی برای افراد مبتلا به التهاب مفصل روماتوئیدی (RA)، یک بیماری ایمنی خودتحریک که با التهاب مزمن و درد مشترک همراه است، عمل کند.

در یک مطالعه کوچک، روغن سیاه دانه با یک دارو تقلبی در 42 نفر مبتلا به RA، مقایسه شد. نیمی از شرکت کنندگان از سیاه دانه با دوز 500 میلی‌گرم دو بار در روز به مدت هشت هفته استفاده کردند. نتایج نشان داد که سیاه دانه سایتوکین‌های ضد-التهاب را در افراد مبتلا به RA افزایش می‌دهد و سایتوکین‌های پر التهاب را کاهش می‌دهد.

عوارض جانبی سیاه دانه

کلیتاً استفاده از سیاه دانه به عنوان یک ماده ایمن برای بیشتر افراد تلقی می شود. تحقیقات مختلف درباره این گیاه به بررسی دقیق عوارض جانبی و سلامت کلی سیاه دانه اختصاص داده شده است. در این تحقیقات، گزارشات عوارض جانبی بسیار کمی برای سیاه دانه وجود دارد.

اگرچه نادر است، امکان وجود عوارض جانبی زیر با استفاده از سیاه دانه وجود دارد:

• تهوع
• تورم شکم
• هیپوگلیسمی (کاهش قند خون)
• تحریک پوست
• یبوست
• درد شکم
• سوء هاضمه

این عوارض جانبی معمولاً خفیف بوده و باید پس از قطع مصرف سیاه دانه بهبود یابند. در صورتی که عوارض جانبی ادامه دارند یا بدتر می شوند، با یک پزشک مشورت کنید.

موارد احتیاط

اگرچه سیاه دانه به عنوان یک ماده ایمن در نظر گرفته می شود، اما برخی افراد باید از استفاده از آن خودداری کنند.

به طور کلی، کودکان و بزرگسالان باید فقط برای مدت کوتاه و با دوز مناسب از سیاه دانه استفاده کنند. استفاده از دزهای بالا از سیاه دانه یا مصرف طولانی مدت آن ممکن است خطر ایجاد عوارض جانبی را افزایش دهد.

زنان باردار یا شیرده باید از استفاده از مکمل‌های سیاه دانه خودداری کنند. اگرچه استفاده از سیاه دانه در غذا ممکن است مجاز باشد، اما اطلاعات قابل اعتماد کافی درباره اینکه آیا دزهای بالا در مکمل‌ها ایمن هستند یا خیر، موجود نیست. در واقع، برخی شواهد نشان می دهد که سیاه دانه ممکن است انقباضات رحم را کاهش دهد که می تواند برای جنین مضر باشد.

با توجه به اینکه سیاه دانه ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهد، توصیه می شود افرادی که مشکلات خونریزی دارند یا عمل جراحی دارند، از مصرف آن خودداری کنند.

تداخل دارویی

گاهی اوقات، مکمل‌ها ممکن است با داروها، گیاهان دارویی، مواد مغذی یا مکمل‌های دیگر تداخل داشته باشند. این  تداخل ممکن است باعث عملکرد نادرست داروها، گیاهان دارویی، مواد مغذی یا مکمل‌ها در بدن شما شوند.

سیاه دانه ممکن است با برخی داروها، گیاهان دارویی و مکمل‌ها تعامل داشته باشد. با این حال، این  تداخل احتمالی به خوبی مستند نشده‌اند. با این حال، نگرانی وجود دارد که سیاه دانه در تعامل منفی با موارد زیر قرار بگیرد:

• نورواسک (آملودیپین)
• نئورال، سندیمیون (سیکلوسپورین)
• داروها، گیاهان دارویی یا مکمل‌هایی که قند خون را کاهش می‌دهند
• داروها، گیاهان دارویی یا مکمل‌هایی که فشار خون را کاهش می‌دهند
• ایمونوساپرسنت‌ها
• داروها، گیاهان دارویی یا مکمل‌هایی که سروتونین را افزایش می‌دهند
• داروها، گیاهان دارویی یا مکمل‌هایی که انعقاد خون را کاهش می‌دهند
• مهارکننده‌های سیستم عصب مرکزی (CNS)
• دیورتیک‌ها
• هر گیاه دارویی / مکملی که به عنوان آرامبخش عمل کند
• آهن

 تداخلات دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشد، بنابراین قبل از استفاده از سیاه دانه، مهم است با یک پزشک مشورت کنید، به ویژه اگر هر گونه داروی تجویزی یا گیاه دارویی دیگری مصرف می‌کنید.

مقدار مصرف سیاه دانه

مقدار مصرف سیاه دانه به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله سن و دلیل استفاده شما از آن. هیچ دستورالعمل مشخصی برای مقدار مصرف سیاه دانه وجود ندارد. 

بر اساس شواهد موجود، معمولاً روغن سیاه دانه با دوز 1 تا 2.5 گرم در روز به مدت 4 تا 12 هفته استفاده می‌شود. از طرف دیگر، پودر سیاه دانه معمولاً با دوز 1 تا 2 گرم در روز به مدت 8 تا 12 هفته استفاده می‌شود.

در آزمایشات بالینی، دوزهای متفاوتی از سیاه دانه استفاده شده است. برای مثال، دوز 1 گرم سیاه دانه در روز باعث افزایش کلسترول HDL پس از سه ماه می‌شود، و دوزهای بالاتر 2 تا 3 گرم در روز به طور قابل توجهی کلسترول تام و تری‌گلیسیرید را در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 کاهش می‌دهد.

همچنین، استفاده از سیاهدانه به مدت 9 هفته با دوز 1 گرم در روز با بهبود حافظه و شناخت در افراد مسن سالم مرتبط است.

اگر مطمئن نیستید که چه مقدار سیاهدانه باید مصرف کنید، بهتر است با یک پزشک تا توصیه‌های دقیق دوز را دریافت کنید.

سیاه دانه سمی ناشناخته

مصرف بیش از حد از سیاه دانه ممکن است عوارض جانبی ناخوشایندی را ایجاد کند. با این حال، تاکید می‌شود که مصرف دوزهای توصیه شده برای جلوگیری از هرگونه مشکل بیشتر بسیار مهم است.

بعضی از مطالعات حیوانی سمیت بالقوه سیاه دانه را مورد بررسی قرار داده‌اند و نتایج نشان می‌دهند که دوز 2.4 گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن موش‌ها ممکن است مرگبار باشد. در یک فرد با وزن 150 پوند (68 کیلوگرم)، این مقدار معادل 163 گرم سیاه دانه است که 81 برابر یا بیشتر از میانگین مصرف بزرگسالان است.

بنابراین، بهتر است همواره به دوزهای توصیه شده توسط متخصصان و پزشکان مراجعه کنید و از مصرف دوزهای بیشتر از حد توصیه شده خودداری کنید.

اینستاگرام ما